Kreativna provokacija
Retrospektiva Želimira Žilnika održava se tokom januara u bioskopu Arsenal u Berlinu, a obuhvata 20 kratkih, dokumentarnih, igranih i TV filmova tog nagrađivanog autora iz Srbije, jednog od najznačajnijih na prostoru bivše Jugoslavije, koji je stekao kultni status već ranim ostvarenjima iz 60-ih i 70-ih godina.
Žilnik je gost Instituta za film i video umetnost Arsenal od 11. do 13. januara, a njegove filmove, u okviru retrospektive nazvane “Kreativna provokacija”, publika će moći da pogleda do kraja meseca.
Uvek radikalno nezavisan, Žilnik je, kako su istakli organizatori, kreirao opus koji precizno i kritički reflektuje različita društva i njihove političke, kulturne i ekonomske uslove, počev od socijalističke Jugoslavije i SR Nemačke 70-ih, preko događaja koji su vodili raspadu Jugoslavije posle smrti Josipa Broza Tita, do ratova 90-ih, procesa tranzicije ka tržišnoj ekonomiji do iscrtavanja novih granica u Evropi.
Žilnik je, uz Dušana Makavejeva, Lazara Stojanovića, Karpa Godinu i druge autore, pripadao generaciji filmskih autora koji su kreativnom provokacijom pružili izazov okoštalim političkim strukturama. Poslednjih godina, kako podseća Arsenal, Žilnik sve više obraća pažnju na političke i društvene preokrete u državama Jugoistočne Evrope i ljude koji su uhvaćeni u tim procesima, kao i na pitanja migracija i sve jačeg trenda deportovanja ljudi iz zemalja Evrope unije.
Žilnik (1942) je autor brojnih igranih i dokumentarnih filmova, jedan od začetnika žanra doku-drama, nagrađivan na mnogim domaćim i internacionalnim filmskim festivalima. Od početka je okrenut savremenim temama, koje uključuju društvenu, političku i ekonomsku kritiku svakodnevice - “Žurnal o omladini na selu, zimi” (1967), “Pioniri maleni, mi smo vojska prava, svakog dana ničemo ko zelena trava” (1968), “Nezaposleni ljudi” (1968) i “Lipanjska gibanja” (1968), “Crni film”, “Ustanak u Jasku” i drugi.
Studentske demonstracije 1968. godine i veliki potres iste godine, posle okupacije Čehoslovačke, tema su i Žilnikovog prvog igranog filma “Rani radovi” (1969), nagrađenog Zlatnim medvedom na Berlinalu, kao i sa četiri nagrade u Puli te godine.
Nakon problema sa cenzurom u Jugoslaviji, te zaustavljanja rada na narednom igranom filmu “Sloboda ili strip” (1972), Žilnik sredinu 70-ih godina provodi u Nemačkoj, radeći nezavisne filmove - sedam dokumentaraca i igrani film “Raj” (1976). Ti filmovi su među prvima tretirali temu gastarbajtera u Nemačkoj, te se i danas pokazuju na retrospektivama i simpozijumima.
Po povratku u zemlju, od kraja 70-ih, režira seriju TV filmova i doku-drama za TV Beograd i TV Novi Sad - “Bolest i ozdravljenje Bude Brakusa” (1980), “Vera i Eržika” (1981), “Dragoljub i Bogdan” (1982), “Prvo tromesečje Pavla Hromiša” (1983), “Stanimir silazi u grad” (1984), “Beograde dobro jutro” (1986), seriju “Vruće plate” (1987), “Bruklin Gusinje” (1988), “Stara mašina” (1989), “Crno i belo” (1990) i dr. Ti naslovi takođe su nagrađivani na televizijskim festivalima u zemlji i inostranstvu.
U saradnji televizije i filmskih radnih zajednica, nastalo je i nekoliko igranih filmova sredinom 80-ih: “Druga generacija” (1983), “Lijepe žene prolaze kroz grad” (1985) i “Tako se kalio čelik” (1988), koje u fokusu imaju nagoveštaj političkih i socijalnih promena, kao i nadolazećih tenzija u zemlji.
Tokom 90-ih Žilnik u nezavisnim filmskim i medijskim produkcijama realizuje niz igranih i dokumentarnih filmova na temu kataklizme na Balkanu - “Tito po drugi put među Srbima” (1994), “Marble Ass” (1995), “Do jaja” (1997), “Kud plovi ovaj brod” (1998) i dr. Ti filmovi su dobili najznačajnije nagrade na domaćim festivalima (u Herceg Novom, na Paliću, u Novom Sadu i Sopotu). Prikazani su i na brojnim međunarodnim festivalima, a na Berlinalu 2005. godine “Marble Ass” je dobio nagradu Teddy Bear za najbolji LGBT film.
Slom sistema vrednosti u post-tranzicijskim zemljama centralne i istočne Evrope, problemi izbeglištva i migracija u novonastalim okolnostima proširene Evrope - okvir su tematskog ciklusa započetog filmovima “Tvrđava Evropa” (2000. nagrada Victor za najbolji film godine, Ljubljana), “Kenedi se vraća kući” (2003. nagrada Zlatna mimoza, Herceg Novi), “Gde je Kenedi bio dve godine?” (2005), “Evropa preko plota” (2005. nagrada za najbolji regionalni film Beograd 2006. i ZagrebDox 2007), “Dunavska sapunska opera” (2006), “Kenedi se ženi” (2007), “Stara škola kapitalizma” (2009) i “Jedna žena - jedan vek” (2011).
Žilnik je 2013. godine dobio nagradu za životno delo na 60. Beogradskom festivalu dokumentarnog i kratkometražnog filma. Dobitnik je i nagrade Fonda “Todor Manojlović” 2010. godine za moderni umetnički senzibilitet, kao i nagrade Fonda “Mića Popović”.
Uz kontinuirani rad na filmskoj produkciji, Žilnik se od 1997. godine bavi i pedagoškim radom.
Retrospektiva Žilnikovih filmova u Arsenalu u Berlinu organizovana je uz podršku ambasade Srbije u Nemačkoj.
Program i satnica filmova nalazi se ovde.
(SEEcult.org)
