Možda sve ipak ima smisla

Istoričar umetnosti i likovni kritičar Nikola Dedić, dobitnik nagrade “Lazar Trifunović” za 2010. godinu, izjavio je prilikom uručenja tog prestižnog priznanja da je pisanje o umetnosti uvek iznošenje određenog političkog, ideološkog, ali i etičkog stava, a da nagrada može da znači da to sve možda, uprkos svemu, ima smisla.

Istoričar umetnosti i likovni kritičar Nikola Dedić, dobitnik nagrade “Lazar Trifunović” za 2010. godinu, izjavio je prilikom uručenja tog prestižnog priznanja da je pisanje o umetnosti uvek iznošenje određenog političkog, ideološkog, ali i etičkog stava, a da nagrada može da znači da to sve možda, uprkos svemu, ima smisla.

“Verujem da svaka relevantna umetnička kritika najpre mora imati svest da deluje u određenom javnom prostoru, a samim tim, pisac o umetnosti stavove mora graditi na konkretnim argumentima koji opet, da bi bili relevantni, moraju imati svoje naučno, teoretsko i filozofsko utemeljenje”, naveo je Dedić 14. januara u galeriji Artget Kulturnog centra Beograda, u kojoj je, na dan rođenja Lazara Trifunovića, tradicionalno uručena i nagrada Društva istoričara umetnosti Srbije (DIUS) za najbolju autorsku izložbu u protekloj godini, koju je dobila urednica Likovne galerije KCB-a Svetlana Petrović.

Prema rečima Dedića, svaki estetički i istorijsko-umetnički sud, svaka kritika, svako teoretsko promišljanje konkretnih umetničkih dela, pošto deluje u javnom prostoru, nužno postavlja parametre vrednovanja fenomena kojima se bavi. Stoga svako pisanje o umetnosti predstavlja iznošenje određenog političkog, ideološkog, ali i etičkog stava.

Pisanje o umetnosti, koje je Dedić nazvao skromnim, lepim, ali često i mukotrpnim zanatom, nosi sa sobom autorefleksivnost, kritičnost, logičku utemeljenost argumenata, kosmpolitizam, kao i običnu, sasvim ljudsku i ličnu ljubav prema umetnosti.

Ističući i da je pisanje o umetnosti uvek dijalog - sa umetničkim delom, umetnikom, čitaocem, esnafom, strukovnom zajednicom, ali i društvom u celini, Dedić je rekao da pisati znači odgovorno i savesno društveno delovati.

“Na taj način nagrada može značiti samo jedno - da vaša potreba za pisanjem kao javnim delovanjem, vaši teoretski i filozofski stavovi, vaše političke i ideološke pozicije, vaši moralni i etički svetonazori, sve ono što vas čini građaninom, ali i svesnom individuom u najopštijem smislu reči, možda, uprkos svemu, imaju smisla”, naveo je Dedić.

Dedić je dobio nagradu “Lazar Trifunović” za tekst “Multikulturalnost, mediji, umetnost u državi vanrednog stanja”, koji je objavljen u časopisu Treći program (broj 145), a napisan je povodom video rada Zorana Todorovića “Cigani i psi”, koji je predstavljen 2009. godine na 50. Oktobarskom salonu u Beogradu, a izazvao je kontroverzne reakcije u javnosti.

Stručna komisija (u sastavu: Milica Petronijević, direktorka Umetničke galerije “Nadežda Petrović” u Čačku, profesor Fakulteta primenjenih umetnosti i Fakulteta dramskih umetnosti u Beogradu Zoran Gavrić i likovni kritičar Slobodan Ristić - predsednik žirija), navela je u obrazloženju da Dedić analizira medijski, performativni i umetnički aktivizam Todorovića, čiji radovi imaju posebnu recepciju u savremenoj kritici.

Medijski, Todorovićev rad je realizovan kao video instalacija koja se sastoji od dva filma projektovana na odvojenim platnima. Snimanje je obavljeno mikrokamerama koje su na beogradskim ulicama nosila deca-prosjaci romske nacionalnosti i psi lutalice. Već i taj podatak o nastanku rada, kako je navela Komisija, deluje šokantno i, kako je već primećeno, a što usvaja i Dedić, ovaj rad odbacuje sve stereotipe “političke korektnosti” kao oblika bavljenja socijalnim problemima. Dedić smatra da taj rad odbacuje taktiku takozvanog društveno odgovornog aktivizma i političke korektnosti, direktno markirajući određeni socijalno nevidljivi sloj unutar srpskog društva.

U obrazloženju se ističe i da Dedić u analizi “postavlja osnovna pitanja: koja je etički prihvatljiva pozicija umetnika u bavljenju društveno ‘osetljivim’ pitanjima - reč je o razlici između ‘socijalno odgovornog’ art aktivizma, tj. ‘artivizma’, s jedne strane, i distancirane pozicije ciničnog beleženja, odnosno dokumentovanja društvene stvarnosti, s druge strane, i na koji način umetnost doprinosi dekonstruisanju ili reprodukovanju dominatnih, hegemonih ideoloških i kulturnih modela kao što je, na primer, rasizam”.

Prema Dediću, Todorovićev rad sadrži i dva ključna usmerenja biološkog karaktera savremene umetnosti - anatomopolitički i biopolitički pristup, pojmove koji se izvorno vezuju za poststrukturalističku teoriju Mišela Fukoa. U anatomopolitičkom pristupu, Todorović radi s pojedinačnim telom/telima i dejstvom tehnologije, odnosno medicine na njih - što je karakteristično za neke ranije njegove radove, dok u biopolitičkom pristupu, koji se može povezati s radom “Cigani i psi”, istražuje strategiju društvenog vladanja i dominacije.

Ako je jedna od najznačajnijih teza srpske likovne kritike poslednje decenije 20. veka prepoznata u sintagmi “umetnost u zatvorenom društvu”, sada, u Todorovićevom radu, po Dediću, prepoznajemo simptome srpskog tranzicijskog društva. Dedić zaključuje da je rad “Cigani i psi” umetnički zahvat koji nastupa na mestu temeljnog društvenog antagonizma, mestu isključenja “Drugog”, rad koji na krajnje uznemiravajući način dokumentuje nemogućnost savremenog srpskog društva da se konstituiše kao suštinski demokratska zajednica ravnopravnih građana, navedeno je u obrazloženju odluke o dodeli nagrade “Lazar Trifunović”.

Dedić je pripadnik najmlađe generacije teoretičara i istoričara umetnosti, ali i autor već zapažene produkcije (knjiga Ka radikalnoj kritici ideologije, Od socijalizma ka postsocijalizmu i Utopijski prostori umetnosti i teorije posle 1960, kao i studije Umetnost između društvenog viška vrednosti i ubrzanih ideologija, objavljene protekle godine u katalogu izložbe Trijumf savremene umetnosti, održane u Muzeju savremene umetnosti Vojvodine u Novom Sadu).

Žiri za dodelu priznanja DIUS za najbolju autorsku izložbu u 2010. godini, koji su činili profesorka Filozofskog fakulteta u Beogradu Simona Čupić, kustos Muzeja primenjenih umetnosti Slobodan Jovanović i savetnica Narodnog muzeja u Beogradu Dragana Kovačić (predsednica), nagradio je Svetlanu Petrović za izložbu “Moje iskustvo u svesci”, priređenu u Likovnoj galeriji KCB-a u junu 2010.

Svetlana Petrović rekla je da joj je iskustvo u radu na toj iložbi već predstavljalo priznanje samo po sebi, a posebno joj je drago što je dobila nagradu za izložbu u godini jubileja KCB-a.

U obrazloženju se ističe da njena izložba, posvećena 50-godišnjici rada Likovne galerije KCB-a, napušta praksu kojom se jubileji obeležavaju reprezentativnim ili revijalnim formama i opredeljuje se za svesku kao izvorni likovni format koji na najneposredniji način dokumentarizuje umetnikovo lično iskustvo i njegove relacije prema unutrašnjem i spoljašnjem okruženju.

Na izložbi je 25 autora različitih usmerenja i generacija, podsredstvom sveske, evociralo promene na likovnoj sceni Srbije u proteklih 50 godina, a one su se velikim delom i odigrale u galerijskom prostoru KCB-a.

Sveska, kao “umetnički predmet po sebi”, kako kaže autorka izložbe, pre svega je namenjena samom umetniku i njemu pripada. Uvodeći pored vizulnog i neposredan dodir, kroz skoro ritualni čin listanja sveske, nakon što posetilac navuče na ruke bele rukavice, razotkriva se ono što u principu nosi oznaku nedodirljivog. Na taj način izložba ukazuje na pitanje odnosa posmatrača i izloženog predmeta i kroz pogled iznutra omogućuje posmatraču da uđe u subjektivni plan umetnika ili u sam proces njegovoga rada.

Iz celokupne izložbene produkcije u Srbiji tokom 2010. godine, žiri je u uži izbor izdvojio i izložbe “Zbirka Svetozar Vukmanović Tempo”, “Radna žena” i “Moć žene: Katalin Ladik”.

Povodom rođendana Trifunovića, čuvenog istoričara umetnosti, likovnog kritičara i dugogodišnjeg profesora moderne umetnosti na Filozofskom fakultetu u Beogradu, u Likovnoj galeriji KCB-a 12. januara otvorena je izložba “Kritičari su izabrali”, na kojoj je dobitnica nagrade “Lazar Trifunović” za 2007. godinu, Maja Ćirić, predstavila projekat “Prihvatljive razlike: Mnogostruki potencijali i slikarstvo Vorena Najdiha”, koji propituje odnos konceptualne umetnosti i slikarstva, međuistitucionalnu saradnju, obrazovanje publike i tumačenje umetnosti u kontekstu različitih društvenih, političkih, psiholoških i ideoloških uslova.

Izložba “Kritičari su izabrali” održava se više od četiri decenije u Likovnoj galeriji KCB-a, a od 2001. godine je, u koncepcijskom smislu, modifikovana u autorsku izložbu laureata nagrade “Lazar Trifunović”.

Nagrada “Lazar Trifunović” za 2009. dodeljena je Jerku Denegriju, a dobitnici su i Mileta Prodanović (1993), Ljiljana Ćinkul (1994), Lidija Merenik (1995), Branislav Dimitrijević (1996), Jasmina Čubrilo (1997), Stevan Vuković (1998), Bojana Pejić (1999), Jovan Despotović (2000), Dragica Vukadinović (2001), Branislava Anđelković (2002), Svetlana Racanović (2003), Darka Radosavljević (2004), Zoran Gavrić (2005), Milanka Todić (2006), Maja Ćirić (2007) i Dejan Sretenović (2008).

S obzirom da je KCB organizator Oktobarskog salona, na kojem je prikazan Todorovićev rad, a autorska izložba Svetlane Petrović, nagrađena priznanjem DIUS-a, održana je u Likovnoj galeriji KCB-a, KCB je na izvestan način i sam dobio priznanje dodelom nagrada “Lazar Trifunović” i DIUS-a.

V.d. direktora KCB-a Mia David, ističući važnost kritičke misli, napomenula je da je i “Politikina” nagrada za 2010. dodeljena Bojanu Bemu za izložbu “Kadence” u galeriji KCB-a.

*U PRILOGU: Tekst Nikole Dedića “Multikulturalnost, mediji, umetnost u državi vanrednog stanja”

*Na fotografiji: Nikola Dedić i Svetlana Petrović (autor Dragan Nikolić)

Sajt KCB-a je www.kcb.org.rs, a program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org

(SEEcult.org)