Nobelova nagrada Mo Janu
Kineski pisac Mo Jan (Yan) dobitnik je Nobelove nagrade za književnost za 2012. godinu, saopštila je 11. oktobra Kraljevska švedska akademija, ističući u obraloženju njegov “halucinantni realizam koji spaja narodne priče, istoriju i savremenost”.
Mo Jan je prvi državljanin Kine koji je dobio Nobelovu nagradu, budući da je Gao Sjingđian (Xingjian), koji je nagrađen 2000. godine, napustio domovinu još 80-ih i postao krajem 90-ih francuski državljanin.
Prema navodima Kraljevske švedske akademije, Mo Jan je na vest o dodeli Nobelove nagrade izjavio da je oduševljen i uplašen.
Rođen kao Guan Moje (Moye) 1955. godine u seoskoj porodici u Šandongu, Mo Jan je poznat po romanima “Crveni Sorgo”, “Balade o belom luku” i “Republika vina”, kao i po zbirkama kratkih priča, koje je počeo da objavljuje 1981.
Na srpskom je objavljen njegov roman “Velika nedra i široka bedra”, u izdanju Portalibrisa, koji govori o ženama u zemlji u kojoj dominiraju muškarci.
Mo Jan je počeo da piše još kao vojnik u Narodnoj oslobodilačkoj vojsci, a svetsku slavu postigao je romanom “Crveni Sorgum” (Red Sorghum: A Novel of China), koji je dobio i filmsku verziju.
Njegova dela mahom se bave burnom istorijom Kine u 20. veku, a često su obojena mračnim, ciničnim humorom.
Mešavinom fantazije i realizma, istorijskih i socijalnih perspektiva, Mo Jan je kreirao sugestivan svet koji podseća na dela Vilijama Foknera (William Faulkner) i Gabrijela Garsije Markeza (Gabriel Garcia Marquez). Istovremeno, njegovo delo, kako je istakla u zvaničnim biografskim podacima Kraljevska švedska akademija, polazi od stare kineske književne i usmene pripovedačke tradicije. Uz romane, Mo Jan je objavio i mnogobrojne kratke priče i eseje na različite teme, a uprkos društvenom kriticizmu, u Kini uživa status jednog od najznačajnijih savremenih pisaca.
Njegov poslednji roman, "Frog" (2009) smatra se do sada najsmelijim - zbog opisa kineske politike planiranja porodice, koja često znači i prisilne abortuse i sterilizaciju.Za taj roman Mo Jan je 2011. godine dobio najveću kinesku književnu nagradu "Mao Dun".
Mo Jan ipak ne pripada disidentskom krugu pisaca, već je, naprotiv, pristalica zvanične politike u kulturi i umetnosti. Zbog takvog stava trpi i kritike pojedinih savremenika, ali smatra da o njemu treba suditi samo na osnovu njegovih knjiga.
"Pisac treba da izrazi kritiku i protivljenje mračnoj strani društva i ružnoj strani ljudske prirode. Neki možda žele da viču na ulici, ali bi trebalo da tolerišemo i one koji se kriju u sobama i koriste književnost da bi izrazili svoje mišljenje", rekao je svojevremeno Mo Jan, čiji pseudonim znači “ćuti” na kineskom.
Pojedini pisci i aktivisti za ljudska prava, koji smatraju da Mo Jan ne zaslužuje Nobelovu nagradu, posebno mu zameraju što je ovekovečio govor Mao Cedunga, učestvujući sa još nekim piscima u izradi specijalnog izdanja knjige kojom je obeležena 70-godišnjica uticajnog govora kineskog lidera.
“Na političkom frontu, on peva istu pesmu kao nedemokratski režim”, izjavio je uoči dodele Nobelove nagrade jedan od istaknutih advokata za ljudska prava Teng Biao, zamerajući Mo Janu i što nije iskoristio svoj uticaj da progovori o intelektualcima i političkim zatvorenicima. Teng Biao je posebno zamerio Mo Janu i što, kao potpredsednik Kineskog udruženja pisaca, nije komentarisao Nobelovu nagradu za mir koja je 2010. godine dodeljena Liu Sjaobu (Xiaobo), koji je 2009. osudjen na višegodišnju kaznu zatvora zbog navodne subverzije.
Studirao je na vojnom institutu za umetnost i književnost i kasnije na Pekinškom univerzitetu, gde je završio postdiplomske studije književnosti i umetnosti.
Mo Jan je 109. dobitnik Nobelove nagrade za književnost, vredne oko 920.000 evra.
Prošle godine Nobelovu nagradu dobio je švedski pesnik Tumas Transtremer (Tranströmer), autor 12 pesničkih i proznih knjiga.
Sajt Nobelove nagrade je www.nobelprize.org
(SEEcult.org)
