Onlajn baza političkih performansa u Hrvatskoj
Udruženje Domino otvorila je za javnost onlajn bazu podataka o političkom performansu u Hrvatskoj u proteklih više od pola veka, a među obuhvaćenim umetnicima i umetnicama su Željko Jerman, Tomislav Gotovac, Vlasta Delimar, Mladen Stilinović, Sonja Iveković, Boris Šincek, Milijana Babić, Siniša Labrović, Željko Zorica Šiš, Bruno Isaković…
Kolekcijom od više od 30 tekstova i materijala, kako navodi Domino, ostvaruje se inicijalni pregled nekih od najistaknutijih političkih performansa, hepeninga i akcija od 1960-ih do danas. Onlajn baza stoga je početni deo projekta koji će kroz 2021. godinu problematizovati to umetničko područje kroz diskurzivni program, izložbu i prateće reinterpretacije ključnih koncepata u izvođenju mladih performera, saopštilo je udruženje Domino.
Baza podataka rezultat je istraživanja o istoriji političkog performansa koje je osmislio Zvonimir Dobrović, umetnički direktor Domina, a sproveli su ga Josipa Bubaš i Darko Šimičić.
Uvidom u dostupnu literaturu i kataloge, te kroz razgovore sa samim umetnicima/cama i njima bliskim ljudima, istraživački tim je opisao odabrane performanse, njihov društveno-politički kontekst i ođek, te sakupio prateće vizuelne materijale i isečke iz novina. Baza služi dokumentovanju angažovanih umetničkih praksi zbog čega je uvek otvorena za dopunu i nadgradnju, kako bi što tačnije i aktuelnije mapirala topografiju političkog performansa u Hrvatskoj.
Domino je od početka svog rada 2003. godine aktivno delovao produciranjem i predstavljanjem umetničkih projekata u sferi političkog performansa, a mnogi su snažno prepoznati u javnosti (Labrović, Isaković, Delimar). Dominov kontinuirani rad inspirisao je ideju sveobuhvatnog mapiranja i omogućavanja trajno dostupnog materijala za buduća istraživanja i reference.
“Proteklih 20 godina Hrvatska je prošla kroz burno političko postratno razdoblje – dogodilo se nekoliko snažnih ljudskopravaških pokreta i inicijativa, političke su se promjene događale na lokalnoj razini ponekad uz veliku reakciju i uključivanje građana u protestne i druge akcije. Sagledavanje recentne političke stvarnosti kroz prizmu političkih performansa zato daje specifičnu perspektivu na šire društveno, ideološko i kulturno okruženje u kojem živimo. Umetnici su svojim političkim performansima progovarali o položaju žena, manjina, umetnika, radnika, obespravljenih i drugih grupa, kao i o temema koje nisu vezane isključivo uz identitetska određenja, poput neokonzervativizma, problema javnih prostora, korupcije i mnogih drugih”, podseća Domino, izražavajući nadu da će ta onlajn baza vremenom rasti i sadržavati sve više važnih performansa, otvoriti novo područje za istraživanje, dokumentovanje i praćenje umetničkog rada nekoliko generacija savremenih umetnika kroz prizmu njihovog umetničkog angažmana i aktivističkog doprinosa razvoju tolerantnijeg, osvešćenijeg i slobodnijeg društva.
Među nekim od najranijih performansa koji su uvršćeni u bazu je akcija “Streaking, trčanje go u centru grada” Tomislava Gotovca, tokom koje je protrčao go Sremskom ulicom u centru Beograda u maju 1971. godine, uzvikujući Ja sam nevin! Pri kraju ulice se gotovo sudario s prolaznikom, muškarcem u uniformi oficira JNA. Ta Gotovčeva akcija zabeležena je u diplomskom filmu “Plastični Isus” Lazara Stojanovića, koji je ubrzo optužen za neprijateljsku propagandu i 1973. godine osuđen na tri godine zatvora. Kao posledica učešća u filmu, Gotovcu nije bilo dozvoljeno da diplomira na vreme. Sudski proces i zabrana “Plastičnog Isusa” predstavljali su kulminaciju obračuna s filmskim autorima crnog talasa jugoslovenskog filma. Zabrana je ukinuta tek 1990. godine, nakon čega je film izdan na DVD-u, prikazan na televiziji i na projekcijama širom sveta, a Gotovac je izlagao foto-dokumentaciju performansa “Streaking, trčanje go u centru grada” na velikoj izložbi “Inovacije u hrvatskoj umetnosti sedamdesetih godina” u Zagrebu, Beogradu i Sarajevu 1982. godine.
Gotovac, Streaking, trčanje gol u centru grada. Fotodokumentacija akcije, Beograd 1971, foto: Brana Srdić
Među najstarijim predstavljenim performansima u bazi Domina je i hepening “Majski i drugi rituali” Grupe Pan 69, održan u maju 1970. godine na sceni Teatra &td u okviru 24. Majskog festivala studentskih pozorišta Jugoslavije. Jedan od članova te grupe bio je Mladen Stilinović, koji je zastupljen u bazi, između ostalog, i akcijom “Aukcija crvene”, izvedenom u okviru petih Aprilskih susreta u Studentskom kulturnom centru u Beogradu 1976.
Stilinović je tada izložio niz slika s tekstom: Prodaja crvene, Aukcija crvene, Manipulacija crvenom, Potrošnja crvene... Ti radovi, kako napominje Darko Šimičić, pripadaju većoj seriji koju je kasnije razvijao tokom celog opusa, a odnose se na upotrebu i značenje crvene boje koja je u socijalizmu imala neprikosnovenu političku konotaciju i dobila simboličko značenje revolucije, napretka i bolje budućnosti. Stilinović je u svojim tekstovima navodio da želi da je desimbolizuje i učiniti je samo bojom koja se može trošiti u raznim sadržajima. Publici je, u formi javne aukcije, ponudio na prodaju sliku Aukcija crvene. Kritičarka Bojana Pejić vodila je aukciju s početnom cenom od pet dinara, a nakon kratkog nadmetanja slika je prodata Biljani Tomić za sto dinara. Nakon aukcije, Stilinović je sliku Poklonjena crvena poklonio Raši Todosijeviću.
U okviru petih Aprilskih susreta u SKC-u izvedena je i akcija “Ovo nije moj svet” Željka Jermana, koji je na otvorenom na pločniku razvukao desetometarsku rolu foto-papira na kojoj je fiksirom ispisao tekst “Ovo nije moj svijet”. Rad je potom izložio na zidu zgrade SKC-a, ali je ubrzo uklonjen sa fasade zbog intervencije uprave.
*Naslovna fotografija: Željko Jerman, Ovo nije moj svijet, 1976. Akcija izvedena 17.4.1976. godine ispred Studentskog kulturnog centra (SKC) u Beogradu
(SEEcult.org)
