Otvoren 50. Oktobarac

Otvaranje jubilarnog, 50. Oktobarskog salona 2. oktobra u Muzeju “25. maj” u Beogradu proteklo je bez uobičajenih govora za takve prilike, a centralna izložba “Okolnost”, koju je osmislila umetnička direktorka Branislava Anđelković, predstavlja radove dvadesetak renomiranih domaćih i nekoliko stranih umetnika, od kojih su nagrade zvaničnog i ostalih žirija dobili Katarina Zdjelar, Darinka Pop-Mitić i Raša Todosijević, Jamesdin i Vladimir Nikolić, koji je za rad “Pra-ubistvo” dobio čak tri priznanja različitih žirija likovnih kritičara.

Otvaranje jubilarnog, 50. Oktobarskog salona 2. oktobra u Muzeju “25. maj” u Beogradu proteklo je bez uobičajenih govora za takve prilike, a centralna izložba “Okolnost”, koju je osmislila umetnička direktorka Branislava Anđelković, predstavlja radove dvadesetak renomiranih domaćih i nekoliko stranih umetnika, od kojih su nagrade zvaničnog i ostalih žirija dobili Katarina Zdjelar, Darinka Pop-Mitić i Raša Todosijević, Jamesdin i Vladimir Nikolić, koji je za rad “Pra-ubistvo” dobio čak tri priznanja različitih žirija likovnih kritičara.

Neceremonijalno otvaranje 50. Salona, u prisustvu većine zastupljenih umetnika, nastavljeno je partijem u Kući kralja Petra na Senjaku, a već od podneva 3. oktobra publika ima priliku i da razgovara sa članovima žirija u Muzeju “25. maj” i pojedinim umetnicima u ostalim izlagačkim prostorima.

Organizovan u neuobičajenim okolnostima, s obzirom na svega nekoliko meseci pripreme, kao i ekonomsku i društvenu krizu, 50. Oktobarski salon sagledava markantne, inspirativne i kritički utemeljene umetničke pozicije u Srbiji u ovom trenutku - kroz radove dvadesetak umetnika koji uglavnom žive i rade u Srbiji, ali su prisutni i na međunarodnoj sceni, kao i kroz dela pozvanih stranih umetnika koji su aktivni i u ovoj sredini, poput Fila Kolinsa (Phil Collins) iz Britanije ili Igora Grubića iz Hrvatske.

U različitim izložbenim prostorima 50. Salona predstavljeni su i Miljenko Dereta, Biljana Đurđević, Uroš Đurić, Bojan Fajfrić, Živko Grozdanić Gera, Ivan Grubanov, Žolt Kovač, Kunsthistorisches Mausoleum, Marko Lulić, Zoran Naskovski, Predrag Nešković, Oleg Novković, Branimir Stojanović, Zoran Todorović i Želimir Žilnik, čiji će film “Stara škola kapitalizma” biti prikazivan u bioskopskoj sali Muzeja “25. maj” svakog dana osim ponedeljka u tri tremina (11, 14, 17 sati).

Premijerom Žilnikovog filma, koji za temu ima aktuelno pitanje sumnjivih privatizacija i socijalne polarizacije u Srbiji, kao i pitanje (ne)mogućnosti otpora vulgarnom tranzicijskom kapitalizmu, Salon je i počeo 1. oktobra u Muzeju “25. maj” (Muzej istorije Jugoslavije), a obuhvata i radove u galerijama Kulturnog centra Beograda (KCB), koji je i organizator te međunarodne izložbe, kao i u Centru za kulturnu dekontaminaciju (CZKD), Kunsthistorisches Mausoleumu u Braće Radovanović, ali i u Javnoj garaži u Masarikovoj 4 (VI nivo), te na tramvaju na liniji 10 i trolejbusu 41, bilbordima.

Salon je prvi put realizovan i u medijskom prostoru, uključujući na Drugom programu RTS-a svake večeri u 20 sati (TV Fox radnim danom u 23.55 i TV Studio B radnim danom u 14.15), kada ća najšira javnost imati (retku) priliku da upozna na javnom servisu umetnike koji učestvuju - kroz Grubićev TV projekat “Individualni kolektivizam” - seriju petominutnih portreta autora zastupljenih na izložbi.

Iskorak u javni prostor ove godine je i Todosijevićev rad “Umetnik-prorok” na vozilima javnog prevoza, koji kroz rad “Majka na prodaju” šalje zastrasujuću opomenu o današnjici i poremećenim društvenim vrednostima, posebno s obzirom na okolnosti krize i njenih posledica.

Rad “Umetnik prorok - Sutra je ponedeljak” predstavljen je i na ulazu u Muzej “25. maj”, na kojem je i veliki displej sa svim podacima o učesnicima, organizatorima, nagradama i žirijima.

Todosijević je dobio jednu od tri ravnopravne nagrade, za “izuzetan višedecenijski doprinos umetnosti Beograda, regije, kao i međunarodnim umetničkim tokovima”.

Žiri je istakao i da smatra da je, povodom 50-godišnjice Salona, od ključnog značaja da se Todosijevićeva izvanredna umetnička ličnost “uvaži ne samo u punoj meri statusa u istoriji umetnosti, nego i kao inspiracija za generacije koje su za njim sledile”.

Posetioci 50. Salona imaju priliku u Muzeju “25. maj” da, posle nedavne izložbe “Mali dnevnik III” u galeriji O3one, vide Todosijevićev “Veliki dnevnik” sa poznatim radovima o ustrojstvu umetničkog establišmenta, položaju umetnika, društvu, ideologijama...

Posetioci Salona mogu u Muzeju “25. maj” da vide i radove ovogodišnjih predstavnika Srbije na Bijenalu u Veneciji - Zorana Todorovića i Katarine Zdjelar, dobitnice ravnopravne nagrade 50. Salona -. za video radove “Savršeni zvuk” i “Šaum”, nastale kao rezultat istraživanja produkcije glasa i jezika, kao i procesa reinvencije i samorealizacije subjekta u savremenom društvu.

Prema navodima žirija 50. Salona, koji su činili Marija Hlavajova (Maria Hlavayova), Čarls Merveder (Charles Merewether) i Stevan Vuković, angažman Zdjelarove u radu s kontekstima u kojima živi i radi i koji su fokusirani na nužnost bavljenja sadašnjim trenutkom, ogleda se u priznavanju značaja prostora za pregovore različitih kultura putem jezika, i njegovog stalnog dovođenja u pitanje. Njen rad podseća na to koliko je koliko je ovladavanje jezikom važno i za komunikaciju i za suživot, a ujedno ostavlja i dovoljno prostora i za produktivne greške i za poigravanje dvosmislenošću, iz koje se mogu roditi nove mogućnosti, naveo je žiri.

Za razliku od Zdjelarove i Todosijevića, rad treće dobitnice ravnopravne nagrade - Darinke Pop-Mitić, koja je i prošle godine nagrađena, predstavljen je na šestom nivou Javne garaže u Masarikovoj - lokaciji na kojoj je pre 50 godina održan prvi “Oktobarac”.

Darinka Pop-Mitić je “Edukativnim muralom o malo poznatoj istoriji umetnosti” priredila svojevrsni omaž domaćim umetnicima koji su stvarali istoriju umetnosti: Mići Popoviću, Stojanu Ćeliću, Petru Lubardi i Milu Milunoviću, prikazujući slike na aktuelne teme iz njihovog vremena i stvarajući tim izmišljenim slikama vrstu paralelne istorije.

Prema navodima žirija, Darinka Pop-Mitić bavi se kulturnim i umetničkim nasleđem istorije koja se reinterpretiranoj formi, u okviru neposredno prisutnih okolnosti, čini opštom, javnom i shvaćenom na novi način.

Trijumf na 50. Salonu ostvario je beogradski umetnik Vladimir Nikolić, koji je za video-instalaciju “Pra-ubistvo” dobio nagrade žirija AICA Srbije (Međunarodnog udruženja likovnih kritičara), Muzeja primenjene umetnosti, kao i spontanog, ad hoc sastavljenog žirija novinara, koji su 2. oktobra obišli izložbu “Okolnost” uoči zvaničnog otvaranja Salona (Milena Marjanović - Blic, Marija Đorđević - Politika, Savo Popović - Večernje novosti i Miroljub Mima Marjanović - portal SEEcult.org).

Koristeći arhivski filmski materijal o ubistvu kralja Aleksandra I Karađorđevića u Marseju, Nikolić je izvršio preciznu rekonstrukciju tog istorijskog događaja, izvukavši kadrove iz originalnog filma i odredivši tačna mesta gde je kamera tada bila postavljena, odakle je načinio novi dvominutni film uz identičnu montažu.

Najveći deo radova na 50. Salonu izložen je u Muzeju “25. maj”, uključujući slike Aleksandra Jestrovića alijas Jamesdina, kome je žiri KCB-a (direktorka Marina Đurđević, filozof Jovan Čekić i nezavisna kustoškinja Maja Ćirić) dodelio godišnju nagradu, a odluku je utemeljio na “želji za prepoznavanjem umetničke prakse koja proizvodi razliku”, zbog činjenice da njegva produkcija “nastaje refleksijom umnoženih i nesistematiziovanih” ličnih i kulturnih referenci koje ga okružuju i koje je akt performativnosti, a ne sublimirani rezultat.

Ulaz na izložbu u “25. maju” čini grupa radova bečkog umetnika Marka Lulića, čije je stvaralaštvo fokusirano na istraživanje nasleđa modernističke arhitekture i umetnosti i njihove savremene relevantnosti.

U holu na spratu dominira video-foto instalacija “Aproprijacije 2, Društveni portreti” Uroša Đurića koji tretira relaciju privatne mitologije i društvene prepoznatljivosti i stvara “lični panteon” ikoničnih ličnosti bitnih za njegovo formiranje i aktivnost u društvu, među kojima su i Todosijević, rok muzičar Koja, političarka Vesna Pešić, novinarka Olja Bećković…

Zagrebački umetnik Igor Grubić, zastupljen na 50. Salonu projektima u nekoliko prostora, u Muzeju “25. maj” predstavlja se radovima “366 rituala oslobađanja” - foto dokumentacijom smelih performansa i akcija koje je izveo u javnim prostorima Zagreba, Beograda i Splita, te projektom “Anđeli garavog lica”, u čijoj su realizaciji učestvovali rudari kolubarskog basena, “ikonični” za autora zbog uloge u rušenju režima Slobodana Miloševića 2000. godine. Taj rad ujedno upućuje i na paradoksalnu situaciju pozicija i odnosa radničke klase i vladajuće strukture tokom devedesetih godina na ovim prostorima.

Grubić je predstavljen i u KCB-u, dvokanalnom video instalacijom “East Side Story” koja predstavlja istraživanje zagrebačke i beogradske Parade ponosa u Beogradu 2001. i Zagrebu 2002. godine. Grubićev rad posebno je aktuelan i zbog nedavnog otkazivanja Parade ponosa u Beogradu i nedavnih tragičnih nasilnih događaja u centru grada.

U Muzeju “25. maj” predstavljen je i nagrađivani dokumentarac “Rudarska opera” Olega Novkovića, kojim prati pripremu pozorišne predstave “Opera za tri groša” Bertolda Brehta u izvođenju lokalnih glumaca amatera u Boru i na originalan način beleži duh rudarskog grada koji je nekada bio simbol prosperiteta, a sada ekonomske propasti i društvene dezintegracije.

Posetioci Salona imaju priliku da vide i rad TV reditelja i građanskog aktiviste Miljenka Derete, u okviru specifične kampanje za podršku narodnim kuhinjama u Srbiji, a pažnju je izazvala i video instalacija “Svi govore” - zajednički rad Branimira Stojanovića i šezdesetak članova Udruženja likovnih umetnika Srbije, koji se bavi institucionalnom istorijom i aktuelnošću ULUS-a, odnosno praktikovanjem politike jednakosti u polju institucija umetnosti.

Veliki deo izložbe “Okolnost” zauzeo je projekat Živka Grozdanića Gere, aktuelnog direktora Muzeja savremene umetnosti Vojvodine (MSUV) u Novom Sadu, koji je instalacijom “Kako sam izdržavao Bijenale u Vršcu” predstavio naručene slike i prateću foto i pisanu dokumentaciju o njihovim kupcima, koje predstavljaju svojevrsnu analizu ekonomsko-političko-estetskih uslova u kojima je održavana ta svojevremeno najznačajnija bijenalna likovna manifestacija u Srbiji.

Deo postavke u Muzeju “25. maj” su i video radovi Bojana Fajfrića, koji živi i radi u Amsterdamu, a u jednokanalnoj video projekciji “Kupola”, u ekskluzivnom privjuu sadržaja kupolnog prostora bivšeg jugoslovenskog parlamenta, vrši svojevrsnu vizuelnu autopsiju prostora koja moćnu estetiku konfrontira sa njenim političkim potencijalom.

Koncipiran kao kombinacija igrane i dokumentarne forme, Fajfrićev drugi video rad “Teta ritam” - kroz priču o porodičnoj anegdoti rekonstruiše jedan od ključnih događaja iz novije srpske istorije - Osmu sednicu CK SK Srbije.

Publika u Muzeju “25. maj” ima priliku da vidi i deo fonda Kunsthistorisćes Mausoleuma, komemorativne institucije posvećene čuvanju sećanja na istoriju umetnosti. U pitanju je zbirka crteža i slikarskih dela (autoportreti) anonimnog autora “Posmatrati posmatrača”.

Veliku pažnju izazvala je i instalacija “400 sati” Predraga Neškovića sa časovnicima prikupljanim godinama, združenim u umetnikovoj refleksiji o prolaznosti vremena.
 
Predstavljena je i serija slika “Prazno vreme” Žolta Kovača koji, prikazujući scene malih, svakodnevnih, životnih radnji, stvara vrstu omaža ličnim životnim trenucima i važnosti mikro svetova koji se, kako je navedeno u katalogu, često gube u kolektivnom prostoru ispunjenom ambicijama, nervozom, i potrebama za “instant” srećom i blagostanjem.

Među radovima u “25. maju” su i “Ritam” i “Meditacija” (1/2) Naskovskog, kao i nova serija slika Biljane Đurđević, umetnice koja je stvorila prepoznatljiv stil i čija se dela nalaze u velikim svetskim kolekcijama.

U galerijama KCB-a izložen je rad “Zašto ne govorim srpski” (na srpskom) britanskog umetnika Fila Kolinsa, video zapis u kojem kosovski Albanci i Srpkinja udata za Albanca na Kosovu govore o represiji kojoj su bili izloženi od 1989. do 1999. godine, zbog koje su srpski jezik, kako navodi jedan od sagovornika, doživljavali kao komandni, represivni jezik okupatora”.

Kolins se u radu “Free Foto Lab” (Besplatna fotolaboratorija), koju je realizovao u Beogradu 2007. i Banjaluci 2008, bavi smrću 35-milimetarskog filma, nepredvidljivom upotrebom porodičnih fotografija, intimnošću i preplitanjem privatne i javne sfere.

Na 50. Salonu, u CZKD-u, predstavljen je i projekat aktuelnog finaliste Henkel Art Award Ivana Grubanova “6 studija za spomen-obeležje“, kojim istražuje ulogu umetnika kao dokumentariste i interpretatora društvenih i političkih događaja.

U katalogu 50. Salona predstavljeni su umetnici kao autori, a ne samo njihovi radovi sa Salona, a za najširu publiku pripremljen je i vodič kroz Salon, čiji je autor Branislav Dimitrijević.

Prateći program, između ostalog, čini i projekat “Pažnja kritika!” - publikacija koju su priredili Aleksandra Mirčić (MSUB), Aleksandra Estela Bjelica Mladenović (KCB), Gordana Dobrić (KCB) i Radonja Leposavić (Radio Beograd), a tiče se stručnih osvrta, kritika i pisanja o toj najvećoj i najznačajnijoj likovnoj manifestaciji u Srbiji.

Knjiga na 500 strana prezentuje 167 kritika, 75 kritičara, iscrpnu bibliografiju, hronologiju važnijih događaja, komentare i rezimee na engleskom, a pored promocije u Galeriji Artget, tokom trajanja Salona biće organizovan i razgovor na tu temu, uz učešće istaknutih beogradskih likovnih kritičara, teoretičara i istoričara umetnosti, umetnika, profesora i novinara.

Prateći program Salona obuhvata i projekat “Kustoške prakse u Srbiji danas”, u okviru kojeg je među domaćim kustosima savremene umetnosti sprovedeno istraživanje/anketa na temu njihovog angažmana i promišljanja aktuelnog stanja u profesiji.

Koncipirano kao prostor za iznošenje stava o kustoškoj praksi danas i ovde, o uslovima u kojima se ona obavlja, mogućnostima i ograničenjima, “štimovanjima” i kompromisima sa institucijama i finansijerima, istraživanje je fokusirano pre svega na potrebu za kritičkom refleksijom okolnosti i uslova i o mogućnostima uticaja na njih. Odgovori učesnika će biti dostupni onlajn, uz mogućnost daljeg komentarisanja i diskusije u vidu bloga.

Iako je budžet 50. Salona sličan kao prethodnih godina, manji je od prvobitno planiranog, pri čemu je Grad Beograd izdvojio 34 miliona, a Ministarstvo kulture četiri.

Osnovan 1960. kao izložba najboljih ostvarenja u oblasti likovnih umetnosti, Oktobarski salon je 1967. postao značajna smotra aktuelnih tokova i u primenjenoj umetnosti. Tokom poluvekovne istorije menjao je koncepciju i oblike organizovanja, a od 2001. imenuje se umetnički direktor koji predlaže koncept Salona.

Osim Ande Rotenberg na 45. Oktobarskom salonu i ujedno prvom međunarodnom, umetnički direktori bili su i beogradska istoričarka umetnosti i kustoškinja Darka Radosavljević Vasiljević, nemački kustos Rene Blok, zatim Lorand Heđi iz Mađarske i prošle godine istoričarka umetnosti i kustoškinja Bojana Pejić, koja živi i radi u Berlinu od početka 90-ih.

Jubilarni Oktobarski salon biće otvoren do 15. novembra.

Sajt Oktobarskog salona je www.oktobarskisalon.org, a program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org

(SEEcult.org)