Preminuo Đerđ Sabadoš
Istaknuti mađarski pijanista i kompozitor Đerđ Sabadoš, jedan od pionira free džeza, preminuo je u 72. godini, posle duže borbe sa rakom. Umetnost Sabadoša jedinstvena je zbog toga što je improvizovao na bazi svog muzičkog maternjeg jezika, odnosno mađarskog arhaičnog folklora. Govorio je, između ostalog, da se “mozak” muzikalnosti postepeno okoštava ako improvizaciju izostavimo, isključimo je.
Istaknuti mađarski pijanista i kompozitor Đerđ Sabadoš, jedan od pionira free džeza, preminuo je u 72. godini, posle duže borbe sa rakom.
Umetnost Sabadoša jedinstvena je zbog toga što je improvizovao na bazi svog muzičkog maternjeg jezika, odnosno mađarskog arhaičnog folklora.
Govorio je, između ostalog, da se “mozak” muzikalnosti postepeno okoštava ako improvizaciju izostavimo, isključimo je.
Smatrao je i da improvizacija, samo ako je utemeljena na muzičkom maternjem jeziku, može da bude opravdana i dostigne dovoljno visok nivo u svojoj suštini. “Iz ove uzvišenosti, bilo gde da okrenemo pogled, neizostavno potreban vrednosni sistem Tradicije će dalje živeti”, izjavio je svojevremeno Sabadoš.
Sabadoševa svojstvena muzika bila je mnogim mladim muzičarima u široj regiji primer da se verodostojna umetnost uvek rađa iz organske veze sa tradicijom.
Rođen u Budimpešti 1939. godine, Sabadoš je 1955. osnovao svoj prvi džez sastav. Početkom 60-ih, paralelno sa prvim sličnim američkim pokušajima (Coltrane, Coleman, Taylor, Shepp, Sun Ra...), a zbog železnog zida ne znajući o njima, počeo je da svira takozvanu “slobodnu muziku” (free jazz) među prvima na svetu.
Parlando-rubato (govorljiva-otvorena) narav mađarskog folkora bila je velika pomoć pri razvitku otvorenog muziciranja, pri nalaženju dramaturških i formalnih ”stubova” i blokova. Takođe, dala mu je čvrstu duhovnu osnovu i učvrstila u uverenju da mera u svemu postoji.
Kod Sabadoša se nalaze i razni uticaji Bartokove i Kodaljeve muzike, kao i Listove, ali i većine savremenih kompozitora i velikana džeza. Odlikovala ga je i snažna ekspresivnost, organski splet dramske i lirske naravi, zatim specifični sadržaji, koje pri najmodernijim formama uspevaju da sadrže univerzalne i kosmičke teme čovečanstva.
Sabadošev opus jedan je od retkih u novije vreme koji je ostvario organsku celinu stvaralaštva. Njegov muzički svet u jednom predstavlja više hiljada godina i rezultata.
Veliki kompozitor Ligeti smatra Sabadoša jednim od najznačajnijih kompozitora novijeg veka. Čista duhovnost Sabadoševog sveta donekle ocrtava i njegova zapostavljenost od današnjeg profitno orijentisanog muzičkog menadžmenta.
Sabadoš je 1972. dobio specijalnu nagradu festivala San Sebastijan, ali mu mađarske vlasti posle španskog uspeha gotovo deset godina nisu odobravale pasoš kako bi mogao da otputuje na Zapad. Tek 1974. mu je dopuštena prva ploča (Svadba), koja je sada već deo muzičke istorije.
Sabadoš je 1985. Dobio nagradu “List Ferenc”, a 2004. dobio je orden “Krst viteza za kulturu” od predsednika Mađarske. Ove godine dobio je i najveću nagradu za kulturu: nagradu Košut.
Pored raznih kamernih formacija, osnovao je i veliki orkestar (čiji su stalni spoljnji saradnici bili poznati nemački muzičari Johannes Bauer i pokojni Peter Kowald) MAKUZ (Mađarski kraljevski dvorski orkestar). MAKUZ je 2000. prikazao posebnu kompoziciju u čast mađarskog Milecentenarija - Proviđenje (sa gostovanjem člana Art ensemble of Chicago Roscoe Mitchell).
Od kraja 70-ih redovno je nastupao i u Srbiji - u Novom Sadu, Beogradu, Subotici i Kanjiži. Posebno se pamti nastup 35-članog velikog orkestra MAKUZ u Beogradu (JDP) i Kanjiži (2005), uz učešće dela Beogradskog kamernog hora i drugih muzičara iz Srbije sa kompozicijom “Ritual u čast Kralja Sunca”.
Sabadoš je 1989/90. sarađivao i sa Jožefom Nađom, koji ga je smatrao jednim od svojih najvažnijih majstora.
Sabadoš je pisao je muziku za savremenu operu “Smrt imperatora”, koju su izveli Nađov Teatar JEL i Orkestar MAKUZ.
(SEEcult.org)
