Studija o srpskoj istoriji u srpskim dramama

Teatrološka studija "Novi narativ" prof. dr Marine Milivojević Mađarev analizira „Odnos prema nacionalnoj istoriji u dramskim delima u Srbiji na kraju 20. veka“, kako glasi i podnaslov tog izdanja Pozorišnog muzeja Vojvodine, predstavljenog 29. aprila u beogradskom pozorištu Atelje 212.

Recenzent prof. dr Ivan Medenica primetio je da nove generacije istraživača počinju da se bave devedesetim godinama 20. veka, ali da se taj period ne može razumeti ako se ne shvate osamdesete, na koje se fokusira iskusna autorka.

„To je jedan od najznačajnijih doprinosa ove knjige, ne samo teatroloških nego i kulturoloških. Šta je naša kultura, a konkretno naša drama radila tih 80-ih? Autorka u uvodu daje jasnu hipotezu da su glavne odlike srpske dramaturgije 80-ih ponovno otkrivanje srpske nacionalne istorije i kritika socijalističkog uređenja“, izjavio je Medenica.

Kao početak tog perioda, međutim, Marina Milivojević Mađarev s pravom označava dramu iz prethodne decenije „Čudo u Šarganu“ (1976) Ljubomira Simovića o ljudima sa socijalne margine i pojavi duhova srpskih vojnika iz Prvog svetskog rata koji traže pravdu, rekao je Medenica. Već 1981. godina bila je obeležena prodorom političkog teatra, odnosno društveno angažovane drame i pozorišta, što je termin za koji se opredelila autorka, dodao je Medenica.

U uvodu knjige kao stilsko-idejna osnova (prethodnica) pozorišta 80-ih navedeni su radovi Slobodana Selenića, Vladimira Stamenkovića, Ljubomora Simovića i Borislava Mihajlovića Mihiza. Zatim se tema, kako je ocenio Medenica, obrađuje temeljno, argumentovano i uz davanje društvenog konteksta, kroz poglavlja: Srednjovekovna istorija i narodna epska pesma kao inspiracija za dramsko pisanje u Srbiji 80-ih, Drame o 19. veku i početku 20. veka, Prvi svetski rat u drami i pozorištu 80-ih, Drugi svetski rat, revolucija i žrtve Informbiroa i poslednje poglavlje Dve posebne teme i jedno drugačije tumačenje.

Te posebne teme su Drame o pozorištu i Dramski portret Albanca, dok se tumačenje odnosi na „Golubnjaču“ Jovana Radulovića, rekao je Medenica, ukazujući da su se odnosom prema Albancima sa Kosova i Metohije bavile svega tri dramatizacije i jedna drama, kao i da su u sva četiri komada, u manjoj ili većoj meri, prisutni stereotipi.

Urednik muzejskih izdanja dr Zoran Maksimović istakao je da je Pozorišni muzej Vojvodine ponosan na ovu knjigu, za koju su recenzenti bili, uz Medenicu, prof. dr Živko Popović i akademik prof. dr Boris Senker i koja je još u rukopisu, kao i na nedavnoj promociji u Novom Sadu dobila niz komplimenata.

Dodajući da je to 17. naslov u ediciji Teorija dramskih umetnosti, pohvalio je tim saradnika, urednicu Oliveru Cibula i dizajnera Bojana Jovanovića.

Marina Milivojević Mađarev (55) je vanredna profesorka na Akademiji umetnosti u Novom Sadu, autorka drama, scenarija i stručnih tekstova, predsednica Udruženja kritičara i teatrologa Srbije. Maksimovuć je podsetio da je još u studentskim danima počela da se bavi pozorišnom kritikom.

„Za mene je specifičnost i posebna dimenzija ove knjige to što smo mi kao generacija stasavali u tom periodu i na tim dramskim delima, okupljali se na Sterijinom pozorju, posvećenom domaćoj drami. Ovo jeste teatrološka, ali i knjiga o nekom našem vremenu, čiji smo svedoci“, izjavio je Maksimović.

Marina Milivojević Mađarev je takođe rekla da je to pozorište na kojem je odrasla i zahvaljujući kome je postala teatrolog, a ne tehnolog kako je želeo njen otac.

„Meni je tada pozorište bila važno kao način na koji formiramo mišljenje, a važno mi je i to da sada, u zrelim godinama, vidimo ko je, kako i zašto formirao naše mišljenje. Radeći ovu knjigu shvatila sam koliko su moji profesori uticali i koliko toga mi danas još uvek nosimo, a da to realno možda nismo potpuno osvestili“.

Istraživanje je započela uvidevši koliko se razumevanje istorije promenilo od 80-ih do danas, pa u uvodu knjige poredi udžbenik iz vremena njenog školovanja i onaj iz koga sada deca uče o Drugom svetskom ratu (konkretno o partizanima i četnicima).

„Ne samo da se promenila država, njeno ime, politički sistem, promenila se i interpretacija naše istorije. Zapitala sam se da li je pozorište učestvovalo u toj novoj interpretaciji. Tokom istraživanja za knjigu shvatila sam koliko jeste uticalo. Zanimalo me je kada počinje i kako se završava taj novi narativ“, rekla je autorka.

“Čudo u Šarganu” je na Sterijinom pozorju izvedeno 1976. godine, kada nije dodeljena Sterijina nagrada za najbolju dramu, a osvojilo je tu nagradu (u drugoj postavci) 1993. godine i tada je žiri u obrazloženju eksplicitno naveo “ispravljanje nepravde”.

Što se tiče „Golubnjače“, početkom 80-ih i zabranjene u Novom Sadu i slavljene u Beogradu, dr Milivojević Mađarev je rekla da su tada svi raspravljali o njenoj nacionalnoj dimenziji, sukobu Hrvata i Srba, zanemarujući njen socijalni motiv i potencijal, a ona smatra da se u toj drami suštinski radi o zlostavljanju deteta i materijalnoj bedi u kojoj je živeo dobar deo stanovništva, te se pita „da li bi ratova 90-ih uopšte bilo da je ’Golubnjača’ drugačije pročitana?“.

Uz pomenute drame, u knjizi je pisala i o komadima i predstavama “Ruženje naroda u dva dela” Slobodana Selenića, “Sveti Sava” Siniše Кovačevića, “Nebeski odred” Đorđa Lebovića, “Boj na Кosovu” Ljubomira Simovića, „Banović Strahinja” Borislava Mihajlovića Mihiza, “Maj nejm iz Mitar” Vide Ognjenović, “Srpska trilogija” Miladina Ševarlića...

(SEEcult.org)