Završnica Marininog maratona
Marina Abramović završava 31. maja popodne maratonski performans u Muzeju moderne umetnosti (MoMA) u Njujorku, posle više od 700 sati koje je provela sedeći bez reči naspram mnogobrojnih posetilaca, od kojih su neki uspeli i po petnaestak puta da zakažu susret sa umetnicom. Među posetiocima retrospektive Marine Abramović, prve u istoriji MoMA koja je posvećena performansu kao umetničkoj formi, bile su i mnoge zvezde iz različitih oblasti umetnosti, a izložba je od sredine marta izazvala i ogromnu medijsku pažnju, uz reportaže, blogove, svedočenja, hvalospeve, ali i pojedine kritike, koje se pre svega odnose na (ne)realno očekivanje da reizvođenje performansa može da mu obezbedi dugovečnost, posebno ako je originalni umetnik harizmatična ličnost kao što je Marina Abramović.
Umetnica će o tom pitanju - odnosu originalnog performansa i njegovog ponovnog izvođenja, razgovarati 2. juna u MoMA sa kustosom Klausom Bisenbahom (Biesenbach), koji je i direktor njujorškog Centra za savremenu umetnost P.S.1, kao i sa mladim performerima koji su protekla dva i po meseca reizvodili njene ključne performanse iz proteklih četrdesetak godina.
Najduži performans u karijeri, koji je zvanično započet 14. marta, mada je četiri dana trajao vernisaž, Marina Abramović izvodila je šest dana nedeljno po sedam sati, sedeći na običnoj stolici u atrijumu muzeja, dok su se preko puta nje smenjivali posetioci koji su i sami postizali određene rekorde, bilo po broju susreta sa umetnicom, bilo po dužini trajanja takvog neverbalnog odnosa.
Muzejski album na Flickeru posvećen izložbi “Marina Abramović: The Artist is Present” broji više od 1.300 portreta osoba koje su sedele sa umetnicom, koja je svakoga dana dolazila pre otvaranja muzejskih vrata i odlazila po završetku radnog vremena MoMA.
Obučena uglavnom u crveno, belo ili plavo, najčešće vezujući kosu u pletenicu, Marina Abramović retko se pomicala dok je ćuteći sedela i gledala pravo u posetioca naspram sebe.
Jedina promenljiva stvar u performansu je i bila publika, koja je provodila različito vreme na stolici nasuprot umetnice - pojedini posetioci ostajali su po nekoliko minuta, a neki i po čitav dan.
Među onima koji su se našli preko puta umetnice bili su i Bjork, koja je došla sa suprugom Metjuom Barnijem (Matthew Barney) i kćerkom, zatim Izabela Roselini (Isabella Rossellini), Lu Rid (Lou Reed)...
Zahvaljujući internetu, mnogi su mogli da dožive delić atmosfere i bez prisustva, a MoMA je na svom sajtu dopunio izložbom i strimingom uživo, audio materijalima, fotografijama...
Prema proceni MoMA, oko pola miliona ljudi pogledalo je celu ili deo retrospektive Abramovićeve, koja obuhvata pedesetak njenih radova nastalih u proteklih 40 godina, tokom kojih je postala jedna od najvećih zvezda svetske umetničke scene.
Izložba obuhvata i rane intervencije i zvučne radove, video, instalacije, fotografije, samostalne i zajedničke performanse Abramovićeve sa Ulajem (Ulay), koji je posetio izložbu za vreme predotvaranja, a jedini je sa kojim je umetnica ostvarila i fizički kontakt, pruživši mu ruke. Osim Abramovićeve, učestvuje i četrdesetak specijalno za tu izložbu odabranih mladih umetnika koji su ponovo uživo izvodili nekoliko njenih radova od istorijskog značaja.
Taj deo izložbe na muzejskom šestom spratu i izazvao je najviše kritika, posebno u “Njujork tajmsu”, čiji se likovni kritičar Holand Koter (Holland Cotter) nekoliko puta osvrtao na (ne)mogućnost opstanka performansa u muzejskom kontekstu, opisujući potanko kako mu bledunjavo izgledaju sada neki od njenih najznačajnijih radova, koji su dokumentovani u formi foto ili video instalacija, ili su pak odabrani za reizvođenje uz učešće mladih peformera.
Prema njegovom mišljenju, dva elementa koja ključno određuju performans kao medijum - nepredvidljivost i privremenost, sada nedostaju, a bez njih se dobijaju pogrešno interpretirana istorija ili loš teatar.
Izložba u MoMA zapravo je hronološka instalacija opusa Abramovićeve, koja ujedno reflektuje različite modele reprezentovanja, dokumentovanja i izlaganja njenih jednokratnih i medijski zasnovanih radova.
Mladi umetnici izveli su ponovo performans “Imponderabilia”, koji su Marina i Ulaj, stojeći nagi jedan naspram drugog na vratima uskog prolaza, originalno realizovali 1977. godine, primoravajući prolaznike da prođu između njih i dodirnu ih. Ponovo je izvođen i performans “Relation in Time”, takođe iz 1977. godine, koji podrazumeva učešće para koji sedi tiho, povezan svojom dugom kosom. Takođe, poetioci MoMA imali su priliku da vide reizvođenje performansa “Contact” iz 1980. godine, u kojem dvoje performera stoje jedno naspram drugog i jedva se dodiruju vrhovima prstiju ispružene ruke.
Ponovo je izvođen i čuveni performans “Nude with Skeleton” iz 2002. godine, u kojem nag performer leži ispod skeleta, “oživljenog” dahom umetnika/ce. Takođe, za reizvođenje je odabran i performans “Luminosity” iz 1997. godine, u kojem nag performer stoji ispred zida i posebnim osvetljenjem stvara utisak da pluta.
Reizvođenje performansa prate video snimci i foto-dokumentacija originalnih radova, a u pojedinim slučajevima postoje i audio snimci i originalni objekti koji su korišćeni.
Hronološki prikaz opusa Abramovićeve podeljen je na četiri dela, od kojih je prvi fokusiran na njene solo performanse u Beogradu od 1969. do 1975. godine, uključujući čuveni “Rhythm 0” (1974). Drugi segment posvećen je njenoj saradnji sa Ulajem, uključujući “Rest Energy” (1980) i “Nightsea Crossing” (1981-87), seriju od 22 performansa tokom kojih su sedeli bez pokreta, u potpunoj tišini, jedno naspram drugog. Treća sekcija fokusirana je na period od 1995. do 2005. godine, kada je Abramovićeva ostvarila novo poglavlje solo performansa, kojima je predstavila suočavanje sa usamljenošću, kao i sa svojim kulturnim, ideološkim i duhovnim korenima na Balkanu, porodičnim poreklom, kao i sa patnjom zbog žrtava u ratovima na prostoru bivše Jugoslavije 90-ih godina prošlog veka.
Performans “Balkan Baroque” (1997), za koji je dobila Zlatnog lava za najboljeg umetnika na Bijenalu u Veneciji 1997. godine, predstavljen je kroz tro-kanalnu projekciju njenih i fotografija njenih roditelja u prirodnoj veličini, uz veliku količinu kostiju koje je u originalnom, četvorodnevnom performansu Abramovićeva čistila od ostataka mesa po šest sati, ukazujući na bol i patnje u ratu.
Poslednji, četvrti segment hronološkog dela retrospektive odnosi se na njenu karijeru u Njujorku od 2001. godine, pa su posetioci mogli da se prisete i rada “In the The House with the Ocean View” iz 2002. godine, tokom kojeg je umetnica živela 12 uzastopnih dana u njujorškoj galeriji Sean Kelly. Taj performans, za koji je dobila 2003. prestižnu nagradu Besi (The Bessises) grada Njujorka za igru i performans, predstavljen je u MoMA kroz tro-kanalni video sa zvučnim zapisom kojim umetnica opisuje svaku akciju tokom tog 12-dnevnog rada.
Predstavljen je i performans “Seven Easy Pieces”, izveden 2005. godne u okviru velike izložbe Abramovićeve u Gugenhajm muzeju u Njujorku, kada je ponovo izvela neke od najtežih svojih i performansa drugih umetnika iz 60-ih i 70-ih godina, ukazujući na nedostatak dokumentacije o tom važnom periodu umetnosti i postavljajući ujedno pitanje mogućnosti ponavljanja i očuvanja performansa kao umetničke forme koja je po svojoj prirodi kratkotrajna. Izložba u MoMA obuhvata sedmokanalnu video instalaciju performansa izvedenih u Gugenhajmu.
Povodom retrospektive Marine Abramović u MoMA, u P.S.1 centru za savremenu umetnost reinstaliran je njen rad “Chair for Man and His Spirit”, koji je kreirala specijalno za taj prostor 1997. godine, povodom njegovog ponovnog otvaranja.
Izložba Abramovićeve, koja je rođena 1946. u Beogradu, prva je velika retrospektiva performansa u MoMA i ima revolucionarni značaj u smislu predstavljanja umetnosti performansa uopšte u muzejskom kontekstu.
Retrospektivu prati i obiman katalog i CD sa oko 350 fotografija i audio vođenjem kroz izložbu, a među autorima eseja je i Jovana Stokić, mlada beogradska istoričarka umetnosti koja živi u Njujorku i već godinama sarađuje sa Abramovićevom.
Retrospektiva Abramovićeve u MoMA dobila je u završnici i svojevrsnu “alternativu” - grupa kustosa organizovala je u galeriji 25CPW na Menhetnu izložbu “Umetnik je odsutan”, koja je takođe podrazumevala reizvođenja njenih ključnih performansa, ali uz učešće “queer, transrodne, BDSM, kinki” zajednice.
Smatrajući da je retrospektiva “Umetnik/ca je prisutan” u MoMA previše pitoma, Daniel Lang/Levitsky, Ariel Speedwagon i Quito Ziegler, organizovali su proteklog vikenda izložbu kojom su želeli da omoguće publici da doživi performanse Abramovićeve u kontekstu bližem njihovoj originalnoj prezentaciji i vrate im prizvuk otvorenosti i “ranjivosti u javnosti”.
Marina Abramović je navodno poslala i filmsku ekipu koja bi zabeležila taj događaj, za koji su angažovani peformeri iz društvenih grupa različitih seksualnih orijentacija i/ili nacionalne i rasne pripadnosti. Cilj kustosa je bio da očuvaju vitalnost i energiju radova Abramovićeve, u znak priznanja njenim dostignućima kao pionirke i performansa i njihovog reizvođenja.
Uoči izložbe “Umetnik/ca je odsutan”, kustosi nisu znali da li zapravo imaju dozvolu Abramovićeve.
Iako su svesni njenog stava da je reizvođenje performansa neophodno da bude u saglasnosti sa umetnikom koji ih je originalno izveo, naveli su da nisu tražili dozvolu, jer su zapravo želeli da istraže samu prirodu reizvođenja performansa, postavljajući pitanja o njegovoj uspešnosti, potrebi uključivanja originalnog performera, standarda, kontrole...
Radovi Marine Abramović predstavljeni su i u Galeriji umetnika portala SEEcult.org
Sajt MoMA je www.moma.org
(SEEcult.org)
