Znakovi života umetnosti na 31. Memorijalu Nadežde Petrović

Memorijal Nadežde Petrović u Čačku, čije su 31. izdanje osmislili umetnici Bojan Đorđev i Siniša Ilić, svečano je otvoren 1. oktobra u Umetničkoj galeriji “Nadežda Petrović”, predstavljajući nesvakidašnji spoj vizuelnih i izvođačkih umetnosti kroz radove više od 20 umetnika i umetničkih grupa, objedinjene konceptom “Gestovi, znakovi života”.

“Gest kao princip organizacije i selekcije ove izložbe nam je bio jako važan. Gest je važan za neverbalnu komunikaciju, u istoriji i teoriji pozorišta pojavljuje se kao važan pojam kod Didroa i Brehta, a ono što nas je u umetnosti interesovalo kod gesta je ta spontana reakcija umetnika kojim signaliziraju znakove života, vitalnost, očaj, sreću, bilo šta što nam je bitno da pokažemo da umetnost postoji, da preživljava i koronu, da se dešava i u vremenu velikih svetskih oružanih sukoba”, rekao je Đorđev na svečanom otvaranju 31. MNP.

Polazište za takvu koncepciju bila im je slika “More” Nadežde Petrović  (1873-1915) iz 1910. godine, na kojoj “ne samo što je izrazito vidljiv nadeždin potez i  njena sloboda baratanja sa bojama, već i je vidljiv i fizički čin slikanja”, rekao je Đorđev.

“U tom trenutku, kada nastaje ta slika, nastaje i performans slikanja, i to nam je otvorilo spektar različitih umetničkih praksi koje smo izložili”, dodao je Đorđev, napominjući da je, pored slike Nadežde Petrović, na 31. MNP još jedan istorijski rad – video zapis performansa čuvenog jugoslovenskog i hrvatskog slikara Ivana Kožarića, u kojem razbija ramove slika i “poručuje nam da živimo van okvira”.

“Na neki način konceptualno između ta dva rada sa početka 20. i početka 21. veka nalaze se i sve ostale interpretacije gesta na izložbi”, istakao je Đorđev, posebno pominjući zajednički rad učenika srednjih škola u Čačku, koji je nastao kao rezultat njihove radionice sa engleskim umetnikom Benom Kanom (Cein) i predstavlja njihove prve korake u savremenoj umetničkoj praksi.

“Svedoci smo vremenu koje iz dana u dan oblikuju zdravstvena kriza, krhkost tela i imperativi fizičkog izgleda i kondicije, fragilnosti identiteta i određenost klasnom pripadnošću, klimatske nepogode, patrijarhat i strukturno nasilje, rasizam i svet privilegija, telo kao resurs, eksploatacija, eksproprijacija i ekstrakcija, složene procedure rada i fizičkog kretanja u stalnoj prekarnosti, prelazak u digitalnu javnost društvenih mreža, online shopping i dating aplikacije, izolacija, socijalna i fizička distanca, politička dezorijentacija i ometanje znanja, nepoverenje u jezik medija, nesigurnost u odluku da se bavimo umetnošću… Kako izaći na kraj sa ovim temama i senzacijama čije posledice ugrožavaju egzistenciju? Teme koje Gestovi, znakovi života predlažu idu preko nacionalnih i regionalnih okvira postavljajući pitanja u vezi sa egzistencijom i razmatrajući svet i društveno-politički okvir kao mesto uzročno-posledičnih događaja koje gestovi otkrivaju i dekonstruišu. Tako se pitanje umetničkog gesta u ovom izdanju Memorijala, kao ‘znaka života’, može razumeti kao egzistencijalno, ali i pokušaj, možda na trenutak, suspenzije i stavljanja u drugi plan lokalnih, atomizovanih tema, da bismo im pronašli mesto i prepoznali u panoramskoj slici društva”, naveli su pozorišni reditelj Bojan Đorđev i vizuelni umetnik Siniša Ilić u objašnjenju koncepta 31. MNP, koje postavlja pitanje “kakav je to umetnički gest, odlučan postupak, koji skreće pažnju na složenost tema, priznaje svoju melanholiju, depresiju i nedostatak snage za borbu, a u isto vreme demonstrira društvenu i političku kritiku, humor i vitalnost”.

Prepoznajući takav gest u umetnosti na slici “More” Nadežde Petrović, koja izražava snagu morskog talasa, mesto impulsa i umetničkog nerva - trag performativnog čina, Đorđev i Ilić su istakli i da gest u slikarstvu, interpretiran performansom kao analitičkom ili kritičkom alatkom u istoriji umetnosti druge polovine 20. veka pa sve do danas, podrazumeva gest koji nije samo vezan za izvedbu (performance), već i za druge umetnosti, zbog čega se pronalazi istorijski u slici, skulpturi, tekstu umetnika, pođednako kao i u izvedbi, akciji ili na pozorišnoj sceni.

U ime obojice, kao i umetnika koje su odabrali, Siniša Ilić zahvalio je na otvaranju celom timu UG “Nadežda Petrović” i saradnicima, konstatujući da takve izložbe nisu moguće bez njihovog “velikog rada, ljubavi prema umetnosti, poštovanja i znanja”.

I direktor UG “Nadežde Petrović” i samog Memorijala Branko Ćalović izrazio je zahvalnost svima koji su učestvovali u procesu realizacije izložbe koja, kako je istakao, daje “novo viđenje savremene umetničke scene i nov pristup teorijskog razmatranja pozicija savremene umetnosti i umetničkog aktivizma”.

Kao i proteklih godina, kako je istakao, “sećamo se Nadežde Petrović, njenih ideja i misli o umetnicima i umetnosti, afirmišući savremenu praksu, podržavajući i podstičući kreativno stvaralaštvo i angažovanost umetnika i kustosa”.

Ćalović je naglasio da Memorijal za UG “Nadežda Pertrović” predstavlja važno polazište kojim su još početkom 60-ih godina 20. veka utvrđene smernice i programska vertikala kojom je definisana izlagačka i ostale delatnosti te ustanove.

Savet MNP, kako je dodao, odlučio se za koncepciju koju su predložili Đorđev i Ilić u želji da izložba 31. MNP zadrži referentno mesto za savremene vizuelne forme, nakon obeležavanja dvostrukog jubileja - 60 godina UG “Nadežda Petrović” i 30. godina samog Memorijala, odnosno velikog uspeha izložbe od pre dve godine koju je osmislila selektorka Sarita Vujković, direktorka Muzeja savremene umetnosti Republike Srpske u Banjaluci.

U prisustvu većine umetnika koji učestvuju, kao i predstavnika stručne javnosti iz Beograda i Novog Sada koji su organizovano stigli na otvaranje  31. Memorijala, Ćalović je podsetio da je MNP među najstarijim manifestacijama takve vrste u Srbiji i važna tačka susreta umetnika različitih generacija, polazišta i opredeljenja iz celog regiona. To je upravo ono čemu je Nadežda Petrović težila organizujući u Beogradu prvu Jugoslovensku izložbu 1904. godine – izložbu koja je bila inspiracija čačanskim kulturnim poslenicima za osnivanje MNP.

“Na neki način želeli smo da pomerimo granice kustoskih praksi, da aktuelnu problematiku koja se odražava kroz umetničke narative prezentujemo u formi performativnog”, rekao je Ćalović, opisujući koncept 31. MNP kao “iskorak sa akcentom na izvođačkim umetnostima”.

Zahvalivši gradskim vlastima Čačka i Ministarstvu kulture i informisanja, kao i lokalnoj privredi na podršci, te celom timu koji je radio na izložbu, Ćalović je poručio učesnicima 31. MNP a se pridružuju velikoj grupi od 540 umetnika i umetničkih grupa koji su dosad izlagali na memorijalu u čast Nadežde Petrović.

Gradonačelnik Čačka Milun Todorović, koji je zvanično otvorio 31. MNP, podsetio je da su 1960. godine “mudri vizionari grada Čačka, tada opštine, uspostavili jednu od najvećih vrednosti” koje taj grad danas ima. “Trudimo se da nastavimo tim putem, da mladim umenticima koji nas sada opčinjavaju različitim vizuelnim delima, ali i drugim kulturnim sadržajima, damo sve što zaslužuju – da rade slobodno i otvoreni, u duhu svojih umetničkih dostignuća”, rekao je Todorović.

Podsetivši da je Čačak odabran da bude prva “prestonica kulture” u Srbiji 2023. godine – po ugledu na Evropsku prestonicu kulture, Todorović je obećao da će gradske vlasti u narednim godinama učiniti sve da “samo prate želju i postulate umetnika” da im omogućie da nesmetano rade svoj posao.

“Nadežda Petrović pokazala je radom i životom kako treba da se ponaša svaki čovek, svaki Srbin, svaki građanin planete, dostojan umetnika i umetnosti”, rekao je gradonačelnik Čačka, najavljujući nova ulaganja u kulturu i sport, uključujući otvaranje Muzeja košarke nedaleko od UG “Nadežda Petrović”.

I samo otvaranje 31. Memorijala proteklo je u znaku performativne umetničke prakse, počev od novog crteža-događaja Stefana Lukića “Time” (Trka s vremenom u Pink Floyd ritmu) na atletskoj stazi Sportskog centra “Mladost”, kojim nastavlja da ispituje granice izdržljivosti svog tela, preko performansa “Figury” Ole Maćevske (Maciejewska) na Trgu narodnog ustanka, te performansa “Luckaste drugarice” Nede Kovinić i grupe njenih saradnica i “Crta II” hrvatskog umetnika Siniše Labrovića u UG “Nadežda Petrović”, do aktivacije “Performativnog arhiva” Ane Miljanić u Gradskoj biblioteci “Vladislav Petković Dis”.

Završni perfomans Ane Miljanić ujedno je bio i prvi na otvaranju 31. MNP, budući da su video snimci koji čine njenu upečatljivu instalaciju u Gradskoj biblioteci snimani nešto ranije nedaleko od Čačka, kada je publika koja je organizovano putovala iz Beograda i Novog Sada morala da izađe iz autobusa zbog navodnog kvara. Dok se autobus udaljavao, našli su se u ambijentu sa starim industrijskim mašinama i bagerom koji je gazio po flašama napunjenim benzinom.

Benzinski miris 90-ih imali su priliku da osete i prilikom aktivacije “Performativnog arhiva” u Gradskoj biblioteci, koji će u okviru dugogodišnjeg programa Centra za kulturnu dekontaminaciju “Autentično tumačenje 90-ih” biti nastavljen u Beogradu.

Memorijal je formalno počeo zapravo još u aprilu - intervencijom u javnom prostoru Katarine Popović “Ne Zaboravi da dišeš”, kada je na neiskorišćenoj gradskoj parceli na Kosovskom vencu zasađeno deset stabala Paulovnije elongate u vidu rastuće društvene skulpture, odnosno umetničkog gesta koji buja i ukorenjuje se u strukturu grada.

Katarina Popović učestvuje na 31. MNP i radom “Rasejavanje 2” – akcijom u okviru koje je zasadila deset mladica legendarnog fikusa u Domu kulture u Čačku, koji je od sadnica posađenih 1971. godine izrastao u ogromnu krošnju koja se proteže od prizemlja do drugog sprata i duž unutrašnje fasade zgrade, a 2004. godine proglašen je spomenikom prirode III kategorije. Deset mladica tog, sada 51-godišnjeg fikusa naraslog do čak 40 metara u ustanovi kulture, umetnica je ponudila i drugim ustanovama i organizacijama u kulturi, kao što su Muzej Jugoslavije, Udruženi umetnički rad, Bitef teatar, Arhiv Jugoslavije, Kulturni centar Beograda, Kulturni centar Magacin, CZKD i sama UG “Nadežda Petrović”.

Ova akcija rasejavanja mladica čuvenog fikusa postavlja pitanje kako su polje i prostor umetnosti osposobljeni da brinu o živim radovima i organizmima, kao i da li ćemo i kako uživati u svedočenju koreografije njihovog rasta.

U Domu kulture u Čačku predstavljeni su i radovi Bena Kana “Posao i radnici – razmontirani i rekonstituisani” i multimedijalna instalacija Uroša Zvizdića “Autobus”.

Izložba u UG “Nadežda Petrović” počinje instalacijom “Kroz i skroz” Vlatke Horvat, koja učestvuje i video radom “Sve dok nam ne završe i poslednji napori” u obližnjoj Galeriji “Risim”.

Postavka u UG “Nadežda Petrović”, uz sliku “More” Nadežde Petrović,  obuhvata i radove Nadežde Kirćanski (Urlam iz štitne II), Ole Maćevske (Aktivacija plesne konstrukcije), Jelene Milićević (Oči koje se plaše dubine), koja učestvuje i neonskom instalacijom “Bromazepam” u apoteci “Dd Dragiša Mišović”, te Siniše Labrovića (Crta II i Bez naziva), Tine Gverović (Nanosi u dva smera, kao da drugi ne postoje), kao i Borjana Grujića (Ispisi), čiji je rad predstavljen i na fasadi same Galerije, kao i na jaknama-šuskavcima.

U Galeriji “Risim”, osim rada Vlatke Horvat, moguće je videti i trodelni film “Vremenske bombe” zagrebačke trupe BADco, video Vesne Vesić “Zimska bajka”, video dokumentaciju performansa Ivana Kožarića (1921-2020) “Život bez okvira”, video performanse Anastasije Pavić “Emotional masochist” i “I can move mountains”, te dvokanalnu video instalaciju Marka Tirnanića “Majka i ćerka / Vojnik / Voz i ja” (Ljubav je za sirotinju).

Na trgu ispred Doma kulture izložena je interaktivna skulptura Bogdana Đukanovića “Sve o čemu nisam sanjao”, zamišljena kao metafora društvenog odnosa dnevne politike i medijske kulture prema pojedincu.

31. Memorijal Nadežde Petrović prati katalog sa tekstovima Ane Ereš i Milana Rakite, koji će biti predstavljen tokom trajanja izložbe, a naknadno će biti saopšteni i dobitnici nagrade 31. MNP i nagrade UG “Nadežda Petrović”.  

Žiri 31. Memorijala čine profesor Fakulteta likovnih umetnosti u Beogradu dr Nikola Šuica, profesorka Univerziteta umetnosti u Beogradu mr Marijana Cvetković i viša kustoskinja UG “Nadežda Petrović” Marija Radisavčević.

Izložba 31. MNP biće otvorena do 13. novembra.

*U prilogu: Vodič kroz postavku (pdf)

(SEEcult.org)