Duhovna dinastija Hurbanovih
Stara Pazova tokom septembra obeležava nizom prigodnih manifestacija 240-godišnjicu doseljenja Slovaka i 60-godišnjicu smrti najslavnijeg sugrađanina i najplodnijeg slovačkog dramskog pisaca, pastora slovačke evangelističke crkve, Vladimira Hurbana Vladimirova (VHV).
Stara Pazova tokom septembra obeležava nizom prigodnih manifestacija 240-godišnjicu doseljenja Slovaka i 60-godišnjicu smrti najslavnijeg sugrađanina i najplodnijeg slovačkog dramskog pisaca, pastora slovačke evangelističke crkve, Vladimira Hurbana Vladimirova (VHV).
Kada je 1871. godine ukinuta vojna granica, konvent slovačke evengelističke crkve u Staroj Pazovi izabrao je za sveštenika Vladimira Hurbana iz varošice Hlobke u Slovačkoj. Konvent je mogao izabrati i drugog kandidata, izvesnog Feliksa Kutlika, ali je prednost i to jednoglasno, dao lično nepoznatom Hurbanu iz daleke slovačke varošice, možda baš i zbog toga što je Kutlika dobro poznavao, pošto mu je otac Jan bio učitelj u staropazovačkoj pučkoj školi. To je isti onaj Kutlik čiji će sin, slikar Kiril (1869-1900), osnovati “prvu slikarsku i crtačku školu” u Beogradu, unoseći u njeno utemeljenje dosta veštine, predanosti i znanja.
Izložba radova potomka staropazovačkog kandidata za pastora, nazvana “Kiril Kutlik - srpska crtačka i slikarska škola”, koju je pripremio Zdravko Vučinić, održana je pre dve godine u Prodajnoj galeriji “Beograd” u srpskoj prestonici .
Kada su izabrali svog sveštenika između dva kandidata, pazovački prvaci su se raskošno opremljenim kočijama, četvoroprezima, uputili drumovima carskim do daleke Slovačke. Otud su doveli sebi sveštenika koji već beše oženjen Augustom, rođenom Štur, sinovicom čuvenog Ljudevita Štura.
Tako je izdanak jedne od najslavnijih porodica slovačke istorije, Hurbanovih, koji su svojim sjajem osvetljavali ne samo slovački, nego i sveslovenski, opštedruštveni, politički i kulturni preporod, započeo u sremskom selu Stara Pazova sa 3.500 Slovaka i 900 Srba, blistavu podvižničku misiju duhovnog pastira, naslednog farara i sabornika svih slovenskih tragalaca ka svesrdnoj ispomoći i saradnji.
Zahvaljujući Vladimiru Hurbanu, koji je ostao pazovački farar četiri decenije - od 1874. do smrti 1914. godine, Stara Pazova je, pored Sremskih Karlovaca, postala najznačajniji sabirni centar panslovenstva u Sremu i široj okolini. Iz nje je sve do polovine 20. veka zračio neponovljivi duh Hurbanovih i emitovao intelektualnu energiju koja pre toga nije ni naslućivana, a nakon toga je sasvim iščezla, ostavivši samo u tragovima naznake mogućnosti neke nove obnove.
Otac farara Vladimira, duhovnik takođe, Jozef Miloslav Hurban, rodonačelnik intelektualne dinastije Hurbanovih, bio je u ovoj sremskoj selendri, nespokojnoj zabiti na samom jugu carevine, još 1848. godine kod svog duhovnog sabrata farara Štefana Leške, odakle je, kako stare knjige beleže, odveo više od sto Pazovljana... u srpske logore u Karlovcima, da na strani srpskog naroda ratuju protiv zajedničkog dušmanina.
Zahvaljujući vizionarskom shvatanju značaja kulture i umetnosti za trajanje i očuvanje samobitnosti jedne nacionalne zajednice u rasejanju, kakva je bila slovačka, kao i Hurbanovom pregalaštvu i autoritetu - ne samo među slovačkim, nego i među srpskim stanovništvom u Pazovi i okolini, osnovane su dve kulturne institucije koje deluju već duže od jednog stoleća: Slovačko pozorište koje je prvu premijeru izvelo 2. februara 1903. godine, a dve godine kasnije, na Hurbanovu incijativu, počela je da radi i Slovačka čitaonica, čiju tradiciju nastavlja Gradska biblioteka.
Hurbanov sin, nasledni sveštenik Vladimir Hurban Vladimirov, VHV, u čijoj se rodnoj kući, parohijskom domu evangelističke slovačke crkve, začela ideja o osnivanju pozorišta i pripremana prva premijera, ceo dugi i plodni stvaralački vek posvetio je pozorištu - kao pisac, reditelj, hroničar, pregalac i obnovitelj.
Ostavio je potomstvu, kao najplodniji slovački dramski pisac, 67 dramskih dela najrazličitijih žanrova.
Pošto je u Zagrebu završio gimnaziju, a u Bratislavi i Beču teologiju, izabran je za sveštenika posle očeve smrti 1914. godine.
Pored crkvene službe spisateljskog truda i predanosti pozorištu, VHV je značajno doprineo izgradnji Slovačkog narodnog doma 1928. godine, a jedno vreme je bio i direktor te kulturne ustanove.
Sestra VHV-a, Ljudmila Hurban, o kojoj je zapisano da je u svoje vreme bila lepotica ne samo u Donjoj zemlji, nego je zasenila i sve druge Slovakinje u domovini i rasejanju, bila je darovita glumica, koja je igrala u prvoj predstavi 2. februara 1903. godine. Važila je za jednog od najproduktivnijih pozorišnih hroničara u Vojvodini na početku 20.veka, ali je ođednom 1934. godine prestala da piše i ostatak života provela kao nezbrinuta, neudata i razočarana, uboga samotnica (ni njen brat VHV se nije ženio).
I tako već duže od stoleća i po traje samosvojni hurbanovski stil čiji je rodonačelnik bio Jozef Mioslav Hurban, a koji su rasprostirali po slovenskim zemljama njegovi sinovi Svetozar Miloslav Vajanski (1847-1916), Vladimir Hurban (1850-1914) sa sinom VHV-om i kćerkom Ljudmilom.
Branko Rakočević
