Vizuelna umetnost u Kraljevini Jugoslaviji

Međunarodna izložba vizuelne umetnosti nastale u Kraljevini Jugoslaviji u periodu od uvođenja Šestojanuarske diktature 1929. godine do početka Drugog svetskog rata 1941. godine otvorena je u Modernoj galeriji u Ljubljani, u saradnji sa više od 50 javnih i privatnih kolekcija iz bivših jugoslovenskih republika.

Izložba “Na ivici: Vizuelna umetnost u Kraljevini Jugoslaviji (1929–1941)”, čiji je kustos Marko Jenko, obuhvata radove više od 170 umetnika u oblasti slikarstva, vajarstva, grafike, crteža, fotografije i filma, kao i arhivske i bibliotečke materijale. Većina umetničkih radova koji su pozajmljeni za tu postavku iz stranih kolekcija prvi put je prikazana u Sloveniji.

Crvenu liniju izložbe “Na ivici” predstavlja pogled na Kraljevinu Jugoslaviju i njenu umetničku scenu koji je Louis (Alojz) Adamič predočio u svom putopisu “The Native’s Return”, objavljenom 1934. godine u SAD, a potom više puta ponovo izdavanom. Adamič složenu situaciju u Kraljevini Jugoslaviji, u koju se na kratko vratio iz SAD početkom 30-ih, opisuje preko različitih susreta sa umetnicima (vajar Ivan Meštrović, slikar Petar Dobrović, pisac Miroslav Krleža…), kao i na osnovu svog prijema kod kralja Aleksandra Karađorđevća godinu dana pre nego što je ubijen u Marseju.

Adamič je Jugoslaviju opisao kao zemlju na ivici, punu surovih kontrasta, razapetu između starih, pred-modernih običaja i s jedne strane i prodora kapitalizma s druge, uz slutnju približavajućeg kraja, kako u širem evropskom, tako i u svetskom okviru. Ali taj turbuletni predratni period, kada je izgledalo da se sve raspada i koji je obeležen različitim idejama jugoslovenstva – od kraljevog integralnog do drugačijih pogleda na društvo, takođe predstavlja i vreme kada je nastala prva takoreći zvanična istorija umetnosti svih jugoslovenskih naroda, koja se povezuje sa imenom istoričara umetnosti i kustosa Milana Kašanina, Venecijanskim bijenalom (1938, 1940. godine) i međunarodnom kulturnom politikom Kraljevine Jugoslavije, navela je Moderna galerija u tekstu povodom izložbe.

Maksim Sedej, Atelje, 1937, ulje na platnu

Nikolaj Pirnat, Spet fant, piši! Dobro – pišem!, iz ciklusa Blazni Kronos, 1940, tuš na papiru

Izložbu “Na ivici” prati obiman, bogato ilustrovani katalog na slovenačkom i engleskom jeziku, čiji su urednici Marko Jenko i Beti Žerovc, a uz Jenka, autori priloga su i: Ana Bogdanović, Jana Intihar Ferjan, Marko Jenko, Dejan Kosanović (in memoriam), Lovorka Magaš Bilandžić, Lidija Merenik, Marja Nikolčić, Kiril Penušliski, Jože Pirjevec, Alenka Pirman, Petar Prelog, Daniel Rafaelić, Božo Repe, Bojana Rogina, Dejan Sretenović, Lara Štrumej, Ivana Udovičić, Zdenko Vrdlovec i Asta Vrečko, dok dizajn potpisuje Novi kolektivizam.

Autori posebnih celina na izložbi su Dejan Sretenović (beogradski nadrealizam) i Alenka Pirman (Louis Adamič).

Maksim Sedej, U nedelju popodne (Pogreb), iz serije Predgrađa, 1933, linorez

Lojze Dolinar, Model za spomenik kralju Aleksandru I, 1938, gips i bronza

Izložba “Na ivici” praćena je međunarodnim filmskim programom, koji su osmislili Daniel Rafaelić i Zdenko Vrdlovec, za šta Moderna galerija posebno zahvaljuje Jugoslovenskoj kinoteci u Beogradu.

Uoči svečanog otvaranja izložbe, čiji je počasni pokrovitelj predsednik Slovenije Borut Pahor, prikazan je 25. aprila film “Otkrivanje spomenika kralju Aleksandru I u Ljubljani, 6. septembra 1940” Marjana Foerstera.

Slavko Smolej, Pogled na železaru, 1937.

Istovremeno sa izložbom “Na ivici”, koja će biti otvorena do 15. septembra, u Muzeju savremene umetnosti Metelkova u Ljubljani u toku je izložba “Južna sazvežđa: Poetike Nevrstanih” koja predstavlja umetnost i Pokret nevrstanih, pa je ovogodišnji program Moderne galerije tako u znaku jugoslovenskog konteksta, odnosno dve Jugoslavije (predratne i posleratne).

Stane Kregar, Mrtva priroda na morskoj obali, 1938, ulje na platnu

France Gorše, Poljoprivreda, 1937, gips

*Na izložbi “Na ivici” učestvuju: Alija Akšamija, Stojan Aralica, Dimitar Avramovski Pandilov, Antun Augustinčić, Ljubo Babić, Metod Badjura, Franc Bazelj, Vladimir Becić, Vladimir Benčić, Josip Berner, Pavle Bihali, Jovan Bijelić, Vane Bor (Stevan Živadinović), Ante Borović, Janko Branc, Stanko Brečko, Fritz Peter Buch, Bruno Bulić, Karla Bulovec Mrak, Drago Chloupek, Avgust Černigoj, Marko Čelebonović, Vlado Cizelj, Tošo Dabac, Oskar Davičo, Ciril Debevec, Ferdo Delak, Marijan Detoni, Zoran Didek, Petar Dobrović, Lojze Dolinar, Francesco Drenig, Miodrag Đorđević, Milan Dular, Hinko Emili, Franc Ferjan, Rudolf Firšt, Milan Fizi, Marjan (Mario) Foerster, August Frajtić, Ivo Frelih, Richard Fuchs, Franjo Fuis, Vilko Gecan, Ivan Generalić, Maks Gliha, Sergije Glumac, Ivo Gogala, Franjo Golob, France Gorše, Svetozar Grdijan, Đuro Griesbach, Ljudevit Griesbach, Srečko Grom, Vladimir Guteša, Ignjat Habermüller, Janko Hafner, Krsto Hegedušić, Željko Hegedušić, Vladimir Horvat, Otokar Hradzira, Joza Ivakić, Božidar Jakac, Đuro Janeković, Zvonimir Janović, Karel Jirak, Ignjat Job, Leo Junek, Carl Junghans, Zdenko Kalin, Maks Kalmić, Milan Kaufmann, Karlo Kocjančič, Peter Kocjančič, Branko Kojić, Jože Kološa-Kološ, Milan Konjović, Ante Kornič, Gojmir Anton Kos, Ivan Kos, Tine Kos, Edo Kovačević, Jože Kovačič, Sonja Kovačić Tajčević, Đorđe Kostić, Stanislav Krakov, France Kralj, Mara Kralj, Tone Kralj, Fran Krašovec, Stane Kregar, Frano Kršinić, Antonija (Tonka) Kulčar, Đorđe Andrejević Kun, Čedo Kušević, Franjo Ledić, Lazar Ličenoski, Peter Loboda, Petar Lubarda, Miha Maleš, Janez Marenčič, Nikola Martinoski, Leonid Maslić, Dušan Matić, Ivan Meštrović, Lujo Michieli, France Mihelič, Oktavijan Miletić, Peđa Milosavljević, Milo Milunović, Jerolim Miše, Franjo Mosinger, Antun Motika, Omer Mujadžić, Zoran Mušič, Kosta Novaković, Elsa Oeltjen Kasimir, Nikolaj Omersa, Boris Pajkurić, Dana Pajnič Oražem, Petar Pallavicini, Milan Pavić, Miran Pavlin, France Pavlovec, Josip Pelikan, Lojze Pengal, Slavko Pengov, Roman Petrović, Zora Petrović, Marjan Pfeifer, Veno Pilon, Nikolaj Pirnat, Elda Piščanec, Josip Pogačnik, Vasa Pomorišac, Mihajlo Popović, Oton Postružnik, Marij Pregelj, Karel Putrih, Vanja Radauš, Ivan Radović, Janko Ravnik, Gjuro Reputin, Ivo Režek, Marko Ristić, Jelica (Ševa) Ristić, Toma Rosandić, Kamilo Ružička, Ulrich Karl Traugott Schulz, Maksim Sedej, Josip Seissel, Aleksandar Simić, Janko Skerlep, Georgij Skrigin, Petar Smajić, Frančišek Smerdu, Abdon Smokvina, Slavko Smolej, Hinko Smrekar, Ljubica Sokić, Jeremija V. Stanojević, Risto Stijović, Sreten Stojanović, Gabrijel Stupica, Vladimir Susić, Vilim Svečnjak, Marijan Szabo, Nikola Szege, Henrika Šantel, Milenko Šerban, Mladen Širola, Ludvig Šistek, Oskar Šnur, Zlatko Šulentić, Sava Šumanović, Bogdan Šuput, Ivan Tabaković, Marino Tartaglia, Đurđe Teodorović, Andre Thirion, Đuro Tiljak, Ivana Tomljenović Meller, Marijan Trepše, Milivoj Uzelac, Petar Veljković, Romolo Venucci, Ljubo Vidmajer, Tomo Vladimirski, Viktor Vodišek, Aleksandar Vučo, Julijana (Lula) Vučo i Nikola Vučo.

(SEEcult.org)