Četiri decenije džez duha u Skoplju

Skopski džez festival (SJF) dostojno je obeležio 40 godina postojanja još jednim izuzetnim izdanjem, održanim uživo i uz međunarodne goste, uprkos poteškoćama zbog pandemije korona virusa i smanjene finansijske podrške nadležnih. Potvrdivši se kao jedna od regionalno najznačajnijih prezentacija raznolike svetske džez scene, 40. SJF predstavio je od 20. do 24. oktobra izvođače iz SAD, Kube, Evrope i Severne Makedonije, održavši ključnu liniju koncepta koja podrazumeva promovisanje raznovrsnosti stilova džez muzike.

Program jubilarnog SJF-a otvorio je jedan od glavnih aktera skandinavske fri-džez scene Mats Gustafson (Gustafsson) specijalnim solo nastupom na saksofonu. Na stotine albuma, na kojima učestvuje bilo kao lider ili član sastava (Gush, Fire!, Fire Orchestra, Swedish Azz, The Thing), kao i mnogobrojne saradnje, rezultat su gotovo enciklopedijskog znanja džeza, bluza, pa i folka i pop muzike, kao i specifičnog dara za koncept. Njegovi solo albumi na saksofonu kao što su “Mats G Plays Duke E” (2008) i “Bengt” (2012) otkrivaju širok spektar njegovog znanja i interesovanja, dok “Cuts of Guilt, Cuts Deeper” (2015) sa saradnicima (Thurston Moore, Merzbow, Balazs Pandi), predstavljaju primer njegove improvizatorske estetike. Na poziv 40. SJF-a, Gustafson je priredio poseban solo koncert povodom jubileja tog festivala.

Mats Gustafson, foto: Viktor Sokolovski/SEEcult

Prve večeri u Makedonskoj operi i baletu nastupio je i kvartet nove velike zvezde džeza – američke basistkinje Linde Mej (Linda May Han Oh Quartet), koji čine i pijanista Fabijan Almazan (Fabian), saksofonista Greg Vard (Ward) i bubnjar Ziv Ravic (Ravitz). Linda Mej je stekla reputaciju kao basistkinja koja je sarađivala sa brojnim umetnicima (Pat Metheny, Kenny Barron, Joe Lovano, Dave Douglas, Terri Lyne Carrington, Steve Wilson, Geri Allen...). Poreklom iz Malezije, a odrasa u Pertu, Linda Mej se usavršavala kod Dejva Holanda (Dave Holland). Po preseljenju u Njujork 2008, posle niza stipendija, završila je master na Menhetn školi muzike, a iste godine je i debitovala albumom “Entry”, nakon čega je stekla ogromnu reputaciju i uspeh. Proglašena je basistom 2018. i 2019. godine od Asocijacije džez novinara, a 2019. "umetnikom godine". Njeno najnovije izdanje je “Aventurine”, dvostruki album sa kvartetom i vokalnom grupom Invenio, a nastupa i kao basistkinja kvarteta Peta Metenija.

Linda May Han Oh Quartet, foto: Viktor Sokolovski/SEEcult

Iz SAD je nastupila i muzičarka, pesnikinja, aktivistkinja i vizuelna umetnica Mur Mader (Moor Mother) iz Filadelfije, kojoj su se pridružili u Mladinskom kulturnom centru i legendarni perkusionista Art ansambla Čikaga Dudu Kojate (Kouate) i švedski saksofonista Mats Gustafson. Aktivna je kao vokal i jedan od lidera grupa Irreversible Entanglements, MoorJewelry i 700bliss, a pod pseudonimom Mud Mader )pravo ime joj je Kame Ajeva - Camae Ayewa) objavila je debi album "Fetish Bones" 2016, kojim je privukla posebnu pažnju kritike. Ocenjen je jednim od najinovativnijih i najvažnijih albuma decenije. Iste godine objavila je i prvu knjigu poezije "The AfroFuturist Affair". Od kada je debitovala albumom "Fetish Bones", objavljuje svake godine nove albume, a učestvuje i u mnogim drugim projektima, na rezidencijama, izložbama... Posebno je uvažena zbog inoviranja elektronskog zvuka tako da deluje kao protestna pesma, a kombinuje ih sa duboko ličnom muzikom, političkim i afrofuturističkim temama. I publika SJF-a imala je priliku da se uveri u moć njenog spoja vokabulara hip-hopa i energije pank.roka.

Moor Mother, foto: Viktor Sokolovski/SEEcult

Među zvezdama 40. SJF-a bio je i danski gitarista i kompoziror Jakob Bro, koji je nastupio sa svojim kvartetom koji čine muzičari iz Danske, SAD i Španije (Mark Turner, Thomas Morgan, Jorge Rossy).

Bro je početkom 2018. godine objavio hvaljeni album “Returnings”, a nedugo zatim i album sa svojim triom “Bay Of Rainbows” u Njujorku. Ukupno je objavio 15 albuma kao lider benda, okupivši izuzetnu grupu gostiju (Lee Konitz, Bill Frisell, Paul Motian, Kenny Wheeler, Paul Bley, Chris Cheek, Thomas Morgan, Ben Street, Mark Turner...).

Jakob Bro i Tomas Morgan, foto: Viktor Sokolovski/SEEcult

Publika je imala priliku da upozna i trio džez pijanistkinje, kompozitorke i improvizatorke Tanje Džanuli (Tania Giannouli) iz Grčke, kao i mnogobrojni Lisabonski andergraund muzički ansambl L.U.M.E.

Tanja Džanuli istražuje džez kao najkreativniju muzičku formu, redovno improvizujući u svojoj praksi. Inspiraciju crpi iz različitih tradicija i uticaja, realizujući interdisciplinarne projekte u širokom spektru stilova, nalik današnjem globalnom svetu uopšte. Njen stil "jezika otvorenog zvuka" najčešće je opisan kao liričan, kompleksan, eklektičan, inspirativan, i pre svega originalan. Ostvarila je i četiri jedinstvene saradnje - “Forest Stories” (2012, sa portugalskim umetnikom Paulom Chagasom), “Transcendence” (2015, radovi komponovani za njen ansambl), “Rewa” (2018, kritičarski hvaljena improvizacija sa tradicionalnim instrumentalistom Robom Thorneom) i “In Fading Light” (2020, u triju sa trubačem Andreasom Polyzogopoulosom i udistom Kyriakosom Tapakisom). Njeni radovi često kombinuju i druge medije, a bavi se i muzikom za film, učestvujući na mnogobrojnim festivalima, izložbama i bijenalima širom sveta.

Tania Giannouli Trio, foto: Viktor Sokolovski/SEEcult

Zvezde jubilarnog SJF-a bili su i članovi Lisabonskog andergraund muzičkog ansambla - L.U.M.E, koji se kreće između afiniteta prema klasičnom big bend modelu i njegovih reinterpretacija, pa i provokacija. Petnaestočlani ansambl predvodi pijanista i kompozitor Marko Baroso (Marco Barroso), koji ga je i osnovao 2006. godine, tragajući od tada za odgovorom na pitanje "sta ako bi?" Prvi album L.U.M.E. objavljen je 2010. godine, usledio je drugi “Xabregas 10” 2013, a treći upravo izlazi - “Las Californias”, objedinjujući zajedničku viziju članova tog ansambla - potragu za neočekivanim i neverovatnim putevima, u stalnoj tenziji između komponovanja i improvizovanja.

L.U.M.E. foto: Viktor Sokolovski/SEEcult

Nastavljajući tradiciju promovisanja domaće džez scene, 40. SJF protekao je i u znaku proširenog ansambla makedonskog kompozitora i multiinstrumentaliste Jordana Kostova.

Ansambl Jordana Kostova, foto: Viktor Sokolovski/SEEcult

Harmonikaš, pijanista, kompozitor, aranžer i producent, Kostov pripada generaciji makedonskih umetnika koji su prevazišli izazove konvencionalne komunikacije sa globalnim svetom, kreirajući jedinstveni muzički izraz koji nastavlja da propituje forme komercijalne muzike. Kostov se kreće između džez i vorld muzike, kombinujući i uticaje starih majstora, kao i makedonske muzičke tradicije.

Publika 40. SJF-a imala je priliku da prisustvuje premijernom izvođenju albuma "Intertwining a Fugue", objavljenog u izdanju samog festivala (SJF Records).

Jordan Kostov, foto: Viktor Sokolovski

Uz eksplozivni sastav Šejk Stu (Shake Stew) iz Austrije, kao jedan od ekskluziviteta jubilarnog SJF-a nastupio je i specijalni projekat Nu Muzik 4, posvećen džez legendi Donu Čeriju, koji čine muzičari iz Švedske i Turske Krister Boten, Goran Kajfeš, Mats Gustafson i Okaj Temiz.

Turski perkusionista Okaj Temiz upoznao je Dona Čerija sredinom 60-ih u Stokholmu, izazvavši njegovo interesovanje za muziku izvan Zapada. Nastupali su zajedno, često kao trio sa južnoafričkim basistom Džonijem Dianijem. Don Čeri je kasnije upoznao Kristera Botena, jednog od ključnih aktera skandinavske kreativne muzičke scene ranih 70-ih, kada je svirao tradicionalni instrument Malija (donso ngoni). Zajedno su nastupali na turnejama. u kvartetu su i švedski saksofonista Mats Gustafson, koga je publika SJF-a imala priliku da upozna na otvaranju, te hrvatsko-šverdski trubač Goran Kajfeš. Obojica sa sarađivala sa Čerijevom decom.

Nu Muzik 4 koristi uticaje fri-džeza, etno muzike sa severa Afrike, Turske, Brazila i različitih ekesperimentalni muzičkih tradicija, kao i rok muzike i džeza.

Nu Music 4, foto: Viktor Sokolovski/SEEcult

Program jubilarnog SJF-a zaokružo je proslavljeni kubanski pijanista Roberto Fonseka (Fonseca) i njegov trio, što je jedini njihov koncert u regionu u okviru turneje u Evropi, koju su posle Skoplja nastavili u Holandiji. Prethodno je nastupio i trenutno najpoznatiji albanski džez sastav - AJS Quartet.

Roberto Fonseka Trio, foto: Viktor Sokolovski/SEEcult

Rođen 1975. godine u muzičkoj porodici u Havani, Fonseka je započeo karijeru ranih 90-ih, a objavio je devet solo albuma, bio nominovan za Gremi i imao turneje širom sveta. Ostvario je i niz saradnji u širokom rasponu žanrova. Eklektično usmeren (hard rok, američki džez, fanb i soul, afrička i brazilska muzika, klasika, rege, elektronska muzika, hip-hop, kubanska muzika...), Fonseka je 2021. godine nominovan za Gremi za album "Yo", na kojem je okupio 15 muzičara iz Kube, SAD i Afrike. Među njima je i pevač i kantautor i gitarista Fatumata Diavara (Fatoumata Diawara), sa kojim je često uživo nastupao, a ta saradnja rezultirala je i uživo snimljenim albumom "At Home" (2015). Na albumu "Yesun" iz 2019. godine učestvuje nagrađivani saksofonista Džo Lovano (Joe Lovano), jedna od zvezda tekućeg 37. Beogradskog džez festivala, te francusko-libanski trubač Ibrahim Maluf (Maalouf).

Roberto Fonseka, foto: Viktor Sokolovski/SEEcult

Kao podsetnik na bogatu 40-godišnju istoriju SJF-a priređena je izložba festivalskih plakata “Complicate Simply!” u Mladinskom kulturnom centru, za koju je inspiracija bio plakat koji je jubilarno festivalsko izdanje osmislio nagrađivani grafički dizajner Slavomir Stojanović Futro iz Beograda.

Prateći program obuhvatao je i dokumentarne filmove “Aretha Franklin: Amazing Grace” i “Blue Note: Beyond the Notes”, kao i promociju novih CD izdanja SJF Records: novog albuma ansambla Jordana Kostova i "Svetlost + odron ritual orkestra".

(SEEcult.org)