Tekelija - dobrotvor za primer
Galerija Matice srpske i Matica srpska predstavljaju u Istorijskom muzeju Srbije u Beogradu izložbu posvećenu Savi Tekeliji (1761-1842), jednom od najvećih srpskih dobrotvora i zadužbinara, koji je nesebičnim zalaganjem doprineo kulturnom i prosvetnom unapređenju srpskog naroda u Ugarskoj krajem XVIII i tokom XIX veka.
Galerija Matice srpske i Matica srpska predstavljaju u Istorijskom muzeju Srbije u Beogradu izložbu posvećenu Savi Tekeliji (1761-1842), jednom od najvećih srpskih dobrotvora i zadužbinara, koji je nesebičnim zalaganjem doprineo kulturnom i prosvetnom unapređenju srpskog naroda u Ugarskoj krajem XVIII i tokom XIX veka.
Predstavljanjem života i dela Tekelije, kroz izložena dela, arhivsku građu i prateću publikaciju, popularizuje se tradicija zadužbinarstva i ukazuje u kojoj meri jedan čovek i njegovo dobročinstvo mogu ostaviti neizbrisiv trag u razvoju kulture i obrazovanja jednog naroda. Namera je da primer Tekelije bude uzoran model za savremene donatore i zadužbinare da doprinesu radu institucija kulture, zaštiti i prezentaciji nacionalne kulturne baštine, naveli su organizatori izložbe “Sava Tekelija - veliki srpski dobrotvor”, koja je priređena uz podršku Ministarstva kulture Srbije.
Izložbu otvara 17. decembra ministar kulture Nebojša Bradić, a govoriće i direktorka Istorijskog muzeja Srbije Ana Stolić, upravnica Galerije Matice srpske Tijana Palkovljević i generalni sekretar Matice srpske prof. dr Dušan Nikolić.
Sava Tekelija, potomak čuvene aradske plemićke porodice Popović Tekelija, jedan je od najuglednijih, najobrazovanijih i najbogatijih Srba svog vremena u Ugarskoj. U istoriju srpskog naroda upisao se kao veliki narodni dobrotvor i osnivač prvih srpskih prosvetnih institucija - Tekelijanuma. Bio je prvi doživotni predsednik Matice srpske, pisac, borac za očuvanje srpskog duha, jezika, kulture i tradicije. Imao je veliku ulogu ne samo na opštem kulturnom planu, već i kada je reč o osnivanju Muzeja Matice srpske.
Svu svoju imovinu zaveštao je 1840. godine Tekelijanumu, a Matici srpskoj poverio staranje o njoj.
Nakon Tekelijine smrti, iz porodične kuće u Aradu preneta je 1843. godine u Maticu srpsku njegova pokretna imovina: zbirka porodičnih portreta, numizmatička zbirka, biblioteka, porodične dragocenosti, dokumenta i pisma. Njegovim zaveštanjem počelo je prikupljanje kulturne baštine srpskog naroda u okrilju Matice srpske i rad Serbsko narodne zbirke ili Muzeuma.
Izložba predstavlja dela koja vizualizuju lik i delo Save Tekelije i njegovu umetničku zaostavštinu: portreti Save Tekelije, njegov legat koji čine portreti članova porodice Tekelija i Savini crteži, kao i arhivska građa iz fonda Galerije Matice srpske i Matice srpske, te raritetne publikacije iz fonda Biblioteke Matice srpske.
Lik Tekelije biće predstavljen kroz nekoliko portreta koji se nalaze u Galeriji Matice srpske: reprezentativni portret u prirodnoj veličini, rad mađarskog slikara Mor Tana, koji je Matica srpska poručila u Pešti 1861. godine povodom velike proslave Tekelijine stogodišnjice u Novom Sadu. Tom prilikom je izrađena i medalja, rad Johana Heblinga po nacrtu Aksentija Marodića. Izložba obuhvata i litografski portret Tekelije otisnut sa litografske matrice njegovog portreta, rad poznatog bečkog litografa Jozefa Krihubera, koju je sam Tekelija krajem avgusta 1841. poklonio Matici srpskoj kako bi se sa nje umnožavali i prodavali otisci u Matičinu korist, kao i njegov litografisani portret koji je Anastas Jovanović radio za Spomenike srbske (1850), te Tekelijin portret rad Jovana Popovića iz 1847. koji je Matica srpska otkupila od slikara.
Legat Save Tekelije, svojim istorijatom, značajem i kvalitetom predstavlja važan segment u osnivanju i razvoju Muzeja Matice srpske i njegove umetničke kolekcije, današnje Galerije Matice srpske.
Zbirka portreta članova porodice Tekelija, nastajala iz generacije u generaciju tokom jednog veka (1700-1800), svedoči o razvijenoj svesti njenih članova o svom značaju i ulozi u datim istorijskim okolnostima, kao i o potrebi da ostave svedočanstvo o sebi, svojoj porodici i potomstvu.
Pored Savinog portreta iz mlađih dana, zbirka porodičnih portreta Tekelija u Galeriji Matice srpske obuhvata i portrete njegovih roditelja i sestre, kao i portrete Tekelijinih uglednih predaka i srodnika. Zbirci pripada i portret karlovačkog mitropolita Mojseja Putnika, koji je sa porodicom Tekelija posredno bio u rodbinskim vezama.
Neki od portreta Tekelija su radovi nepoznatih stranih i domaćih portretista XVIII veka, dok su ostali na osnovu hronologije i stilskih karakteristika atribuirani istaknutim srpskim slikarima XVIII i prve polovine XIX veka: Stefanu Teneckom, Jakovu Orfelinu, Teodoru Iliću Češljaru, Georgiju Teneckom i Stefanu Gavriloviću.
Legat Save Tekelije čini i album crteža sa Tekelijinim zanimljivim etnografskim skicama i crtežima, nastao na putovanjima po Rusiji, Mađarskoj, Slovačkoj, Poljskoj, Transilvaniji, Moldaviji, a sastavni je deo njegove autobiografije. Album predstavlja dragocenu etnografsku građu sa kraja XVIII i početka XIX veka, a svedoči i o Tekelijinom daru za slikanje i crtanje, kojim se iz zadovoljstva bavio čitavog života.
Pored vizuelnog materijala, izložba obuhvata i arhivsku građu iz fonda Matice srpske: Prepis Tekelijinog testamenta sa latinskog; Osnivačko pismo Tekelijanuma, Zapisnik sednice UO Matice srpske od 14. oktobra 1847. godine na kojoj je doneta odluka o osnivanju Muzeja Matice srpske, i raritetne publikacije iz fonda Biblioteke Matice srpske: štampana Tekelijina doktorska disertacija publikovana u Pešti 1786. godine, Serbski narodni list koji je posvećen Tekeliji, objavljen u Pešti 1835. i Serbske narodne novine iz 1847. u kojima je obnarodovana odluka o osnivanju Muzeja Matice srpske i upućen apel rodoljubivim građanima da u tom poduhvatu pomognu Matici srpskoj.
Izložba je upotpunjena tekstualnim legendama o Tekeliji, njegovom legatu i crtežima u Galeriji Matice srpske, potpisnim legendama na srpskom i engleskom jeziku i powerpoint prezentacijom.
Izložba će biti otvorena do 10. februara 2011.
(SEEcult.org)
