Bio jednom jedan Mikrob...
Criticize This! Zbogom andergraund: Saša Marković Mikrob, Salon Muzeja savremene umetnosti Beograd, 27. 2-18.3.2012.
Piše: Ana Bogdanović
Za Sašu Markovića Mikroba (1959-2010), poznatog i kao Meksikanac, Mladoženja, Bambus i Ganeša, slobodno se i bez preterivanja može reći da zauzima kultno mesto na beogradskoj umetničkoj i kulturnoj sceni u proteklih par decenija. Aktivnim i veoma specifičnim delovanjem u domenu vizuelne umetnosti, novinarstva i autentičnog društvenog aktivizma, za sobom je ostavio raznovrstan i opširan opus, čiji je presek sa očigleno mnogo simpatija prikazan u okviru izložbe-omaža Zbogom andergraund: Saša Marković Mikrob u Salonu Muzeja savremene umetnosti u Beogradu. Crteži, maske, fanzini, radovi iz foto-automata, kao i dokumentacija njegovih performansa, akcija i izložbi, te video radovi, omoti za muzičke diskove i instalacije, predstavljeni su u preciznoj, odmerenoj i nadasve komunikativnoj kustoskoj postavci Dejana Sretenovića.
Stupivši na umetničku scenu kao već formiran autor, nakon prve izložbe 1992. godine u Srećnoj galeriji Studentskog kulturnog centra, Saša Marković Mikrob postao je njen istaknuti akter i nezaobilazna umetnička figura gotovo svih značajnih izložbenih pregleda i projekata poslednje decenije XX veka, kako u lokalnom, tako i u regionalnom kontekstu. Iako autodidakt, čak i njegovi prvi umetnički projekti sa fotografijama iz foto-automata, svrstavani u cikluse neobičnih asocijativnih naziva: TU DUE, Političke partije, Postpolitička era: verske sekte, Tajne države & privatna preduzeća itd, pokazuju veoma ozbiljan i promišljen društveno osvešćen pristip umetničkom delovanju.
Praksa Saše Markovića zasniva se na autorovoj upečatljivoj ličnosti, nastupima i performansima u medijima i javnosti izrazito narativnog karaktera.
Uvod na izložbu u Salonu MSU predstavlja posthmuno pronađen zapis koji najbolje karakteriše Mikrobov pristup umetnosti: umetnost mora biti narativna, pristupačna svima, zabavna i smešna, dosledna, lokalno orijentisana i proizvedena jeftinim sredstvima. Ovi jednostavni postulati naizgled su veoma naivni za uslove koje zahtevaju tržišno i društveno-emancipatorki orjentisane umetničke produkcije, sve zasupljenije u lokalnom miljeu od devedesetih godina nadalje. Delujući snažno na posetioca i time izvesno predodređujući način razumevanja izloženog umetničkog delovanja, istaknuta stvaralačka načela predstavljaju samo jedan od mogućih čitanja kompleksnog Mikrobovog opusa.
Čini se gotovo nemogućim u jednom osvrtu prikazati složenu priču kroz koju je Mikrob, svojom iskrenom posvećenosti društvu, u radovima beležio, sakupljao i reflektovao kompleksne aspekte jedne lokalne stvarnosti, inspirisan crticama iz svakodnevnih života pojedinaca koje je susretao u neumornom kretanju kroz različite lokacije i društvene slojeve. Dela prikazana u okviru izložbe u Salonu nastala su tokom više od 20 godina, u periodu između sredine 80-ih godina i kraja prve decenije XXI veka. Citirajući i otkrivajući detalje iz kulturne, umetničke, lične i popularne ikonografije, Mikrobovi radovi, a naročito mnogobrojne maske, deo su umetničkog rituala - kao element akcija u kojima autor uvlači ljude u foto-automat ili sa maskom preko glave izvodi performanse u javnim prostorima raznih gradova; kao roba čijom razmenom dobija druge proizvode (kao što su novine, na primer) i usluge; kao okosnica priče koju pripoveda publici svojih izložbi i performansa; i kao poklon posebno namenjen određenim saučesnicima u datom procesu.
Zasnovan na autorovim licidnim i pronicljivim tumačenjima okruženja, opus predstavljen u Salonu MSU, iako na prvi pogled duhovitog karaktera, daljom kontekstualizacijom ispostavlja se kao niz veoma ogoljenih i neretko bolnih komentara individualne i društvene stvarnosti. Naročito crteži i posteri u kojima je prikazan razvoj mitologije političkih stranaka u Srbiji sa početka 90-ih godina ili oni koji proklamuju novi život u jutro 4. oktobra 2000. godine, precizno, ironično i još uvek veoma aktuelno ukazuju na uzroke i posledice promena koje se u društvu u Srbiji već decenijama neuspešno odvijaju.
Evidentno društveno delovanje Mikrobovih umetničkih komentara odvija se suptilno i zabavno na intimnom, mikro nivou intenzivnog dijaloga između umetnika i posmatrača. Kako je svaki artefakt na izložbi - bilo maska, crtež, kolaž iz foto-automata ili video snimak – ujedno i dokument autorovog velikog životnog performansa, posmatrač interagujući ujedno postaje i učesnik u njemu. U ovoj direktnoj povezanosti između pripovedača i slušaoca, čini se, nalazi se i najbitniji segment za razumevanje Mikrobove prakse. Formalno raznovrsnim obraćanjima i promišljenim komentarima on zapravo reflektuje simptome i karakteristike publike, koju, kao neka vrsta antičkog filozofa u savremenoj varijaciji uličnog mislioca, teži da poduči, što se najbolje može osetiti u zajedničkom video radu sa umetnicom Milicom Tomić koji odgovarajuće zaokružuje čitavu izložbu.
Iznova dokazujući da umetnost obuhvata polje mnogo kompleksnije od reprodukovanja minulih ili aktuelnih društvenih dešavanja i njihove jednostrane kritike u kontekstu galerijskog prostora, Mikrobovi radovi omogućuju iskustvo doživljaja bliske prošlosti, ali ne kroz podsećanje na opšte-poznata kolektivna dešavanja, već kroz zanimljive, intimne i prijateljske susrete na kojima počiva kreativna energija svake lokalne zajednice.
Saša Marković Mikrob je sa posvećenošću svoju delatnost usmerio ka ljudima, ulicama i sitnim narativima svoga okruženja, gde god bi se našao: u Beogradu, Ljubljani, Kopru, Notingemu, Pragu, Mostaru, Zaječaru ili u selu u jugoistočnoj Srbiji. Zbog velikog doprinosa koji je u različitim sferama kulturnog i društvenog života za sobom ostavio, što je u Salonu MSU veoma minuciozno rekonstruisano, nije ni čudo što kao “dobri duh Beograda” ponovo lebdi nad svim posetiocima Zbogom andergraund izložbe.
Tekst je nastao u sklopu projekta Criticize This! koji organizuju Kulturtreger i Kurziv iz Hrvatske, SEEcult.org i Beton iz Srbije, te Plima iz Crne Gore. Projekat se realizuje u sklopu programa "Kultura 2007-2013" Evropske komisije. Sadržaj ove publikacije isključiva je odgovornost organizatora projekta Criticize This! i ni na koji način se ne može smatrati da odražava gledišta Evropske unije.
*Fotografije sa izložbe nalaze se u Foto galeriji portala SEEcult.org
