Festival i jubilej indijskog filma
Jugoslovenska kinoteka organizuje od 17. do 22. septembra novo izdanje tradicionalnog Festivala indijskog filma, kojim se ovoga puta pridružuje obeležavanju veka indijske kinematografije, produkciono već decenijama prve u svetu, a specifične i po ogromnom broju gledalaca u domaćim bioskopima.
Festival indijskog filma, kojim Kinoteka nastavlja dugogodišnju saradnju sa ambasadom Indije u Beogradu, svečano počinje u novoj zgradi u Uzun Mirkovoj filmom “Kiša” (1949) Radža Kapura (Raj Kapoor), jednim od najpoznatijih i najautentičnijiih filmova Bolivuda.
Festival će potom biti nastavljen u bioskopu u Kosovskoj filmovima koji su uglavnom nastali poslednjih desetak godina, a režirali su ih Subaš Gai (Subhash Ghai), Ašutoš Govariker (Ashutosh Gowariker), Čandra Prakaš (Chandra Prakash), R. Balki, Radžkumar Hirani (Rajkumar), Pradip Sakar (Pradeep) i Ravi Čopra (Chopra).
Kapurovim filmom “Kiša” Festival će biti i zatvoren u Muzeju Kinoteke, a publika će videti u međuvremenu i filmove “Ritam” (1999) Gaija, "Džoda Akbar" (2008) Govarikera, "Izvan granica" (2003) Prakaša, "Otac" (2009) R. Balkija, "Tri idiota" (2009) Hiranija, "Udata žena" (2005) Sakara i Čoprin "Baštovan" (2003).
Kinoteka je predstavila do sada publici više desetina filmova nastalih proteklih decenija, čiji su najrazličitiji žanrovi bar donekle pomogli publici da shvati složeno kulturalno nasleđe i sadašnjost Indije.
Indijska kinematografija zaživela je 3. maja 1913. godine u “Coronation Cinema” u Bombaju projekcijom nemog filma “Raja Harishchandra”, zasnovanog na životu legendarnog kralja Haraiščandre, u režiji Dadasaheba Palkea (Phalke). Smatra se da je to prvi snimljeni igrani film u istoriji indijske kinematografije.
Danas najznačajnija nagrada u indijskoj kinematografiji nosi upravo ime Palkea, autora čak 95 igranih filmova.
Indijska kinematografija već decenijama zauzima prvo mesto u svetu po broju proizvedenih filmova. U proseku ih je oko hiljadu godišnje, a mogu se svrstati u dva najzastupljenija toka - s jedne strane izuzetno komercijalni filmovi iz tzv. Bolivuda (Bollywood), a s druge autorski filmovi koji nastaju u najrazličitijim delovima te izuzetno velike zemlje.
Drugi jedinstveni fenomen indijske kinematografije, kako je naveo Marjan Vujović u programu Kinoteke, predstavlja publika - u proseku se beleži više od 13 miliona gledalaca dnevno! Godišnja poseta bioskopa u Indiji obuhvata više od 70 odsto ukupne bioskopske posete u tom delu Azije.
Za indijske gledaoce kinematografija predstavlja trenutke porodičnog okupljanja, posebno izražene u vreme praznika, kada se uz igru i pesmu raduju celokupne porodice. Čak ni pojava i razvoj televizije i drugih audiovizuelnih medija nije dovela do značajnijeg pada posećenosti bioskopima, kao što je slučaj sa drugim zemljama.
Sedma umetnost je u Indiji imala i ulogu povezivanja različitih geografskih i socijalnih stvarnosti te zemlje, u kojoj se tradicija i savremeni tokovi, antički mitovi i najnovije tehnologije prepliću, postajući na taj način i promoter urbanog društva bogatog drevnim običajima.
Kinematografija je bila i sredstvo putem kojeg se decenijama društvo informisalo i edukovalo u nedostatku ostalih sredstava komunikacije koji su dostupni u manjoj ili većoj meri u velikim urbanim centrima, ali nedostaju u ostalim ruralnim delova tog sub-kontinenta.
Celokupna kinematografska industrija u Indiji je prevashodno bila usmerena na zadovoljenje tražnje lokalne publike i njenih potreba, ali je i kroz jedinstvene koreografije, muzike i sopstveni filmski izraz, uspela uspešno da prevaziđe granice zemlje i da osvoji tržišta zemalja koje su kulturološki potpuno drugačija, Takođe, vremenom je uspela da preraste u autentični svetski fenomen.
U brojnim zemljama, pre svega u Aziji i Africi, ali i u arapskom svetu, upravo indijski filmovi čine okosnicu bioskopskih repertoara.
Realnost indijske kinematografije je višestruka, s obzirom da postoji veći broj produkcijskih centara, koji se nalaze u različitim delovima zemlje i koji imaju jasno podeljene kako jezičke, tako i stilske kriterijume.
Indijska kinematografija je stoga širok i raznolik skup produkcija, od kojih ona popularna na hindu jeziku, poznata kao “Bolivud” čini samo jedan, iako konzistentan deo.
Kinematografija u Indiji se značajno razlikuje u odnosu na geografsko-lingvističko poreklo, na žanrove, odnosno sadržaje, na estetske i kulturalne kanone i na oblike produkcije.
Paralelno sa popularnom, postoji i bogata autorska produkcija, ne samo na engleskom jeziku i ne samo snimljena u Kalkuti, u kojoj je ta tradicija najrazvijenija.
U poslednjih nekoliko godina sve češća je i interakcija popularne i autorske kinematografije, koja se razvila na obostranu korist toliko da su često najbolji filmovi upravo posledica tog odnosa. Već nekoliko godina ne predstavljaju iznenađenje reditelji autorskih filmova koji potpisuju popularne hitove, kao i najveće produkcione kompanije koje proizvode autorske filmove, pa čak i velike zvezde koje nastupaju u malim autorskim, rafiniranim, ali niskobudžetnim projektima.
Nezavisna produkcija, kako napominje Marjan Vujović, nije toliko utemeljena u Indiji koliko u nekim drugim zemljama, ali je svakako veoma živa. Bavljenje pisanjem scenarija i režijom je aspiracija velikog broja mladih ljubitelja filma. Iz svih tih nastojanja nastaju brojni kratki radovi koji često mogu da se sretnu na sajtu YouTube i ostalim sličnim internet portalima, ali i dugometražna ostvarenja proizvedena sopstvenim sredstvima. Iz velikog broja takvih i sličnih projekata rađaju se nova i zanimljiva imena. Upravo indijska kinematografija ima najnižu prosečnu starost autora, glumaca i filmskih radnika na svetu.
Indijski film ne karakterišu samo romantika i igra, već su zastupljeni svi žanrovi. Akcioni i kriminalistički filmovi najčešće i donose spektakularne rezultate na blagajnama bioskopa. Drame su najčešće proizvedene na najkvalitetniji način, dok pojedine komedije mogu da se istaknu i među najatraktivnijim i prefinjenijim u širim okvirima. Čak i trileri i horori imaju vernu i brojnu publiku, a konstantan rast beležei animirani i filmovi naučne fantastike. Takođe, dokumentarni i filmovi za decu i omladinu imaju dugu tradiciju u indijskoj kinematografiji.
Najpoznatija i najpopularnija industrija je ona na hindu jeziku, popularno nazvana “Bolivud”, često se u zapadnom svetu, greškom, izjednačava sa indijskom kinematografijom.
Centar Bolivuda pritom se nalazi u Mumbaju (Bombaju), metropoli u kojoj se govori marati, a ne hindu. Ali filmovi Bolivuda snimaju se i u Delhiju. Iako postoji i autorska i nezavisna produkcija na hindu jeziku, Bolivud je svojim raskošom, estetikom i ulaganjima stavlja u senku.
Direktna konkurencija Bolivudu je takozvani “Kolivud” (Kollywood), popularna kinematografija na tamilskom jeziku čije je sedište u Čenaju. U poslednje vreme i filmovi na tamilskom jeziku su počeli da ostvaruju značajne rezultate na svetskom tržištu, oduzimajući deo publike bolivudskim filmovima na hindu jeziku.
Dokaz da je konkurencija sve otvorenija predstavlja i činjenica da takozvani “Tolivud” (Tollywood), popularna kinematografija na telugu jeziku sa sedištem u Hiderbadu, beleži konstantan rast zahvaljujući ekstravagantnim i neobičnim produkcijama koje se sve uspešnije suprotstavljaju poznatijim filmskim pravcima.
Kinematografska industrija na bengali jeziku sa sedištem u Kalkuti poznatija je po autorskim filmovima (često na engleskom jeziku) u odnosu na one popularne (koje se takođe nazivaju Tollywood i tazlikuju se od pomenutih filmova na teluga jeziku). Ta autorska produkcija je i najrasprostranjenija na međunarodnim festivalima, poput one na malajalam jeziku sa sedištem u Kerali, koja je takođe veoma cenjena od festivalske publike širom sveta. Ona popularna je ponekad nazvana “Molivud” (Mollywood).
Kinematografija na marati jeziku deli sa Bolivudom svoj centar produkcije, Mumbaj. I to je kinematografija u velikom usponu, koja je često nagrađivana na domaćoj i međunarodnoj sceni.
Takođe, postoje i kinematografije na jezicima: pandžabi, kanada, odisi...
Pritom radovi Mire Nair, Gurindera Čade ili Dipa Mehte, odnosno svetski hitovi kao što su “Ulični milioner” i “Pijev život”, ne predstavljaju indijske popularne ili autorske ili filmove nezavisne produkcije. To su međunarodne produkcije na kojima su radili scenaristi i reditelji indijskog porekla i koje pripovedaju priče koje su nastale ili se dešavaju u Indiji, uz učešće indijskih glumaca.
Stogodišnjici indijskog filma bio je posvećen ove godine i deo programa 66. Filmskog festivala u Kanu, koji je tim povodom istakao da je oduševljen što proslavlja jubilej :jedne od najvažnijih zemalja u svetu filma, zemlje koja ima prestižnu istoriju i tradiciju, i čija su produkcija i kreativnost konstantni primeri vitalnosti filma danas”.
Sajt Jugoslovenske kinoteke je www.kinoteka.org.rs, a program se nalazi i u Kalendaru Portala za kulturu jugoistočne Evrope SEEcult.org
(SEEcult.org)
