Kolekcija Beljanskog u Zagrebu
Spomen-zbirka Pavla Beljanskog, u saradnji sa Modernom galerijom i Umetničkim paviljonom iz Zagreba, organizuje dve reprezentativne izložbe srpskog i hrvatskog slikarstva – „Kolekcija Pavla Beljanskog: biseri moderne“ biće otvorena 19. novembra u Zagrebu, dok će izložba „Miroslav Kraljević i sledbenici“ gostovati od 3. decembra u Novom Sadu. Obe izložbe upućuju na kosmopolitizam i evropski kontekst kulturnih tokova u regionu.
Deo kolekcije Pavla Beljanskog (1896-1965), diplomate i kolekcionara koji je sakupio najcelovitiju zbirku nacionalne umetnosti prve polovine 20. veka, biće prvi put prikazan van Srbije na izložbi u Umetničkom paviljonu u Zagrebu, koja obuhvata 84 eksponata 30 umetnika. Neke od izloženih slika zagrebačka publika imala je priliku da vidi na različitim izložbama između dva svetska rata ili neposredno posle Drugog svetskog rata, dok su joj pojedina dela poznata samo po reprodukcijama.
Spomen-zbirka Beljanskog kao posebno značajno ističe to što će ova postavka, čiji su autori istoričari umetnosti dr Jasna Jovanov i dr Zvonko Maković, biti prikazana u Umetničkom paviljonu, čiju je izgradnju 1895. godine, povodom Milenijumske izložbe u Budimpešti, inicirao Vlaho Bukovac, autor slike „Velika Iza“, koja će prvi put nakon restauracije u toj postavci zauzeti posebno mesto.
Izložba kolekcije Beljanskog, koja će biti otvorena do 10. januara 2016, obuhvata radove 30 autora, koji pripadaju minhenskom krugu impresionista ili internacionalnom krugu Pariske škole. Među njima su Nadežda Petrović, Milan Milovanović, Petar Dobrović, Sava Šumanović, Ivan Tabaković, Jovan Bijelić, Milan Konjović, Ignjat Job, Risto Stijović, Sreten Stojanović...
Reč je o umetnicima koji su učestvovali na reprezentativnim međunarodnim izložbama jugoslovenske umetnosti - od Barselone, preko Haga, Amsterdama, Rima, Londona, Praga, Moskve, Varšave. Pozajmicom dela, Beljanski je promovisao umetnost i umetnike za koje se zalagao, ali i svoju kolekciju, istakla je Spomen-zbirka povodom izložbe u Zagrebu, koju organizuje u godini u kojoj se obeležava pet decenija od smrti Beljanskog.
Gostovanje Spomen-zbirke u Zagrebu je, nakon izložbe u Beogradu 2011. godine, prvi put da gotovo polovina umetničkih dela iz te kolekcije napusti matični izložbeni prostor.
Tokom trajanja izložbe, zagrebačka publika će i na druge načine moći da se upozna sa kolekcijom Beljanskog i institucijom u kojoj se ona u Novom Sadu čuva: kroz stručna tumačenja, filmske projekcije i preko različitih publikacija iz bogate izdavačke delatnosti.
U okviru međunarodne saradnje tri institucije, Moderna galerija Zagreb gostovaće od 3. decembra do 21. februara u Spomen-zbirci Beljanskog izložbom „Miroslav Kraljević i sledbenici“ koja će prvi put u Srbiji predstaviti izbor od 68 radova 11 umetnika iz svog bogatog umetničkog fonda.
Hronološki i tematski bliska kolekciji Beljanskog, gostujuća postavka autora dr Zvonka Makovića, ističe hrvatskog umetnika Miroslava Kraljevića (1885-1913).
Mada je živeo kratko, Kraljević je ostavio dubok trag u slikarstvu i veliki broj sledbenika, među kojima su stvaraoci značajni za srpsku umetnost, poput Šumanovića i Dobrovića, slikara čija se remek-dela nalaze u stalnoj postavci Spomen-zbirke Beljanskog, аli i hrvatskih autora, poput Ljube Babića, Vilka Gecana, Milana Steinera, Zlatka Šuletnića, Milivoja Uzelca i drugih.
Takođe, Kraljević je bio savremenik srpske slikarke Nadežde Petrović, sa kojom se i družio u Parizu.
Miroslav Kraljević, Autoportret sa psom, 1910.
Projekat saradnje, čiji su rezultat izložbe u Zagrebu i Novom Sadu vođen je, prema navodima organizatora, idejom o komparativnom sagledavanju glavnog toka jugoslovenskog modernizma u periodu između dva svetska rata. Kao takav, on ukazuje na preplitanje umetničkih uticaja i pripadnost jedinstvenom ekspresionističkom izrazu prve polovine 20. veka. U isti mah, kako su istakli organizatori, doprineće boljem razumevanju obrazaca koji su umetnost sa ovih prostora uključili u deo evropskog nasleđa.
Gostovanje Spomen-zbirke Beljanskog u Zagrebu predstavlja i svojevrsno ostvarenje sna tog kolekcionara.
Beljanski je, inače, zaveštao svoju kolekciju srpskom narodu nakon tragedije 1944. godine kada je u bombardovanju Svilajnca izgubio sedam članova porodice. U želji da zaveštanjem svoje kolekcije zauvek obezbedi sećanje na njih, potpisao je 1957. Ugovor o poklonu sa Izvršnim većem Narodne Skupštine AP Vojvodine.
Beljanski na otvaranju Spomen-zbirke, 1961.
Već je prvo javno izlaganje kolekcije Beljanskog u Gradskom muzeju i biblioteci u Somboru 1945. godine privuklo pažnju javnosti, a posebno 1946, kada je organizovao dolazak diplomatskog kora u obilazak. To se vidi iz mnogobrojnih sačuvanih pisama zahvalosti koja su ambasadori različitih zemalja uputili Beljanskom. Neposredno pre izlaganja kolekcije u Muzeju grada Beograda (1952-1956), Beljanski je u decembru 1951. godine obavestio Milana Konjovića da se bivši švajcarski poslanik u Srbiji, Celveger, zalaže da se kolekcija prikaže u Cirihu i piše: „Radovao bih se da se ovo ostvari“. Ta izložba nije realizovana, kao ni izložba u Ljubljani koju je Beljanski planirao.
Paralelno su tekli pregovori s Muzejem grada Beograda o stalnom smeštaju kolekcije, kao i projektovanje posebnog prostora za Galeriju Pavla Beljanskog u novoj (nikada sagrađenoj) zgradi Muzeja. Umesto da trajno ostane u Beogradu, da bude izlagana u Ljubljani ili u inostranstvu, kolekcija je 1957. usmerena ka Novom Sadu. Nakon sklapanja Ugovora o poklonu, kolekcija Beljanskog je konačno od 1961. godine izložena u namenski formiranoj instituciji. To je bio prvi namenski muzejski objekat u zemlji koji i sam predstavlja kulturno dobro, a svečano je otvoren 22. oktobra 1961. godine.
Prihvatajući koncept arhitekte Ive Kurtovića, Beljanski je zbirku izložio u prostoru primerenom delima moderne umetnosti prve polovine XX veka koje karakteriše izrazit kolorizam.
Stalna postavka Spomen-zbirke Beljanskog
Slikar Marino Tartalja je jednom prilikom izjavio da je Beljanski imao „začuđujući dar i apsolutni likovni sluh”. Stoga nije slučajno da se „slučajno“ pojavio na aukciji u pariskom hotelu „Druo“ 1929. godine i prvi uspeo da kupi “Veliku Izu” Bukovca, kada je slikar Paja Jovanović došao sa namerom da isto delo nabavi za kraljevsku kolekciju Karađorđevića. Ili, što je upravo Beljanski čuveno platno Save Šumanovića “Doručak na travi”, izlagano na njegovoj velikoj samostalnoj izložbi u Beogradu 1928. godine, otkupio od trgovca Alkana Đerasija za svoju zbirku.
Mnoga od izuzetnih ostvarenja Beljanski je dobijao kao poklon od umetnika, birajući najbolja. “Mrtvu prirodu” Mila Milunovića (1930) Beljanski je odneo iz umetnikovog ateljea još svežu, sa štafelaja.
Istoričar umetnosti dr Zvonko Maković, upravnica Moderne galerije iz Zagreba dr Biserka Rauter Plančić i upravnica Spomen-zbirke Pavla Beljanskog dr Jasna Jovanov, konferencija za novinare u Novom Sadu
Najveći deo karijere Beljanski je proveo u kraljevskim poslanstvima u inostranstvu, a kasnije, u diplomatskoj službi Titove Jugoslavije, u Beogradu.
Odmah po završetku studija prava na Sorboni 1918. godine angažovan je u Kraljevskom poslanstvu u Stokholmu. Izmeđi dva rata, karijeru nastavlja u Varšavi, Berlinu, Beču, Parizu, Rimu. Nakon kratke pauze, po završetku Drugog svetskog rata 1945. godine, prihvata poziv Ministarstva inostranih dela da rukovodi organizacijom protokola. Gledano kroz prizmu uručenih odlikovanja, njegova karijera je bila vrlo uspešna. Zbirka znamenja Beljanskog, zajedno sa retkim primercima zvaničnih ukaza, diploma i povelja stranih predstavništava Španije, Italije, Vatikana, Poljske, Belgije, Egipta i Grčke, pođednako je dragocena kako na umetničkom, tako i na polju faleristike.
Mada poznat kao kolekcionar koji je 1957. godine svom narodu poklonio zbirku umetničkih dela prve polovine 20. veka, Beljanski je bio darodavac u još nekoliko navrata. Za arhiv Spomen-zbirke Pavla Beljanskog je nakon osnivanja muzeja darovao svoju prepisku sa slikarima, fotografije, deo biblioteke, gramofonske ploče. Zatim, posebnim Darovnim ugovorom poklonio je Spomen-zbirci sliku “Velika Iza” Bukovca 1965. godine, i ustanovio Nagradu Spomen-zbirke Pavla Beljanskog za najbolji diplomski rad iz nacionalne istorije umetnosti (odbranjen na Odeljenju za istoriju umetnosti beogradskog Filozofskog fakulteta), omogućivši tako odličnu startnu poziciju budućim istraživačima. Istom Odeljenju poklonio je deo svoje biblioteke – bidermajer orman s knjigama iz oblasti umetnosti. Javni i patriotski karakter njegovih darova, vezan je i za poklon crkvi u Gospođincima: porodičnu ikonu “Kamenovanje svetog Stevana”, rad Aksentija Marodića, darovao je hramu u čijoj porti su sahranjeni članovi njegove porodice i gde je i sam sahranjen 14. jula 1965. godine.
Vlaho Bukovac, Velika Iza, Kolekcija Spomen-zbirke Beljanskog
Spomen-zbirka Beljanskog izazvala je veliku pažnju već po otvaranju, pa ju je od oktobra do kraja 1961. godine posetilo gotovo 4.000 ljudi.
Tokom 50 godina postojanja, Spomen-zbirku obišlo je oko pola miliona posetilaca iz zemlje i različitih delova sveta. Među njima bio je i velik broj značajnih javnih ličnosti, poput državnika Adolfa Lopeza Mateosa, Josipa Broza Tita i Nikolae Čaušeskua, princa Čarlsa, princeze Beatriks, princa Vladimira Karađorđevića, istoričara umetnosti Žana Kasua, američkog senatora Vilijama Fulbrajta, velikog broja ambasadora i ministara, književnika, umetnika…
(SEEcult.org)
