Kosovo skreće pogled sa nelegalnih džamija

Opštinske vlasti na Kosovu nastavljaju da ignorišu sve veći broj bespravno izgrađenih džamija, kojih je sada više od stotinu.

Piše: Besiana Xharra

Nagli porast bespravne gradnje, koja je kosovska sela i gradove preplavila zgradama bez građevinske dozvole, nije ograničen samo na stambene i prodajne objekte.

Istraživanje koje je Balkan Insight proveo u opštinama na Kosovu, pokazuje da je u poslednjih deset godina bez građevinske dozvole izgrađeno više od 100 džamija.

Do danas su preduzete radnje samo protiv jedne bespravno izgrađene džamije. U razgovoru za Balkan Insight vlasti navode da su neodlučne kada je u pitanju uklanjanje ove vrste građevina u budućnosti.
Islamska zajednica Kosova (BIK) je, putem različitih izvora finansiranja, do sada rekonstruisala 113 džamija oštećenih tokom rata, te izgradila 155 novih bogomolja u periodu od 1999. godine.

Istraživanje Balkan Insight-a otkriva da su gotovo sve one izgrađene bez dozvole.

„Popravili smo ili izgradili 113, od 218 (džamija) koje su uništene tokom rata“, kaže Sabri Bajgora iz BIK-a. „Pored toga, do kraja 2010. god. smo izgradili još 155 novih džamija, a trenutno se gradi još 20“.

Balkan Insight je istraživao stanje u sedam najvećih opština Kosova: Priština, Prizren, Uroševac/Ferizaj, Peć/Peja, Đakovica/Gjakova, Gnjilane/Gjilan i Mitrovica.

Iako su neke odbile da daju precizne podatke, svaka gradska ili mesna administracija je potvrdila da su džamije, koje su bespravno izgrađene, građene pod njihovom nadležnošću, a posebno u ruralnim područjima.

Prizren, grad nelegalnih minareta

Bajkoviti Prizren, sa svojom starom, otomanskom arhitekturom, danas je poznatiji po vizuri napadnih, bespravno izgrađenih minareta, koji niču od 1999. godine.

U Gradskom veću rečeno je da 70 posto džamija u gradu nema građevinsku dozvolu. Islamska zajednica Kosova navodi da se u Prizrenu nalazi najveći broj džamija u zemlji - njih 77.

Ako su opštinski podaci tačni, to znači da se u Prizrenu nalaze 54 bespravno izgrađene džamije.

Direktor urbanističke službe, Sadik Pacarizi, kaže: „Od svih verskih objekata, uključujući katoličke i pravoslavne crkve, najveći broj građevina koje nisu u skladu sa zakonom su džamije. Oko 70 posto džamija u ovoj opštini nema građevinsku dozvolu“. Dodao je da je napravljen plan rušenja džamija koje su bespravno izgrađene, ali je odložen dok se ne nađe rešenje šireg problema bespravne gradnje u ovom gradu.

Načelnik opštine Gnjilane, Qemajl Mustafa, priznaje da skoro ni jedna džamija, izgrađena nakon rata, nema građevinsku dozvolu. No, kaže da se situacija poboljšala od kada je on postao načelnik, 2007. godine.

„Od kada sam postao načelnikom, ovaj pojava je zaustavljena, jer smo postigli dogovor sa BIK-om“, kaže. „Sada dostavljaju zahtev za građevinsku dozvolu pre početka gradnje nove džamije“, dodaje Mustafa. Ipak, potvrđuje da nijedna bespravno izgrađena džamija nije srušena.

U Đakovici, na zapadu, ni jedna bespravna gradnja džamije nije zaustavljena od sukoba 1999. godine.

„Razlog zbog kojeg nisam htio da srušim ni jednu od ovih bespravno izgrađenih građevina, je zato što se one smatraju svetima i korisnim za građanstvo“, rekao je načelnik Đakovice, Pal Lekaj.

Direktor urbanističke službe u Peći, Gazmend Muhaxhirim, navodi da ne poseduje podatke o bespravnoj gradnji, ali priznaje da su neke od džamija izgrađene bez dozvole.

„Neke od bespravnih džamija su izgrađene nakon rata, a građevinari su počeli tražiti dozvole od Opštine tek nedavno“, kaže. „Trenutno obrađujemo nekoliko takvih zahteva“.

Zvaničnici u Uroševcu i Mitrovici su odbili da govore o ovom problemu.

U Prištini to nije prioritet

Iz Opštine Priština su za Balkan Insight rekli da su pre četiri godine srušili jednu bespravno građenu džamiju, još u toku izgradnje.

Bez obzira na to, druga je džamija bespravno izgrađena na istom mestu. Muhemet Gashi, v.d. direktor inspekcija, rekao je da džamije nisu prioritet, ako se uzme u obzir sveukupno stanje bespravne gradnje.

„Trenutno ne planiramo rušenje bilo koje od bespravno izgrađenih džamija, jer čekamo odobrenje zakona koji će postaviti osnove za odnos prema bespravno izgrađenim objektima, nakon čega će sve bespravno izgrađene zgrade, zajedno sa džamijama, biti analizirane“, kaže Gashi.

„Opština Priština je izdala odobrenje za restauraciju džamija, ali ne i za izgradnju novih“, dodaje. Ovo pitanje je posebno osetljivo u Prištini, gde je Islamska zajednica protestovala ove godine zbog toga što opština, prema njihovom mišljenju, nije našla pogodno mesto za novu centralnu gradsku džamiju.

Žalili su se da je situacija primetno drugačija od situacije male katoličke zajednice, kojoj su gradski oci ponudili vrhunsku lokaciju za novu katedralu, koja je otvorena prošle godine.

Muhamet Gashi navodi da je opština već izdala građevinsku dozvolu BIK-u za izgradnju na velikom placu na rubu gradskog centra, no BIK je tu ponudu, za sada, odbio.

„Ovo pitanje je zaustavljeno. Mi nemamo ni jedno drugo mesto koje bi mogli ponuditi, tako da nismo ostvarili nikakav napredak“, kaže Gashi. Sabri Bajgora je rekao da njihovi zahtevi, vezani za usko gradsko jezgro, nemaju nikakve veze sa mestom nove katedrale, nego da je to pitanje jednostavnosti pristupa.

„Lokacija (koja je ponuđena) u blizini PTK (Pošta i telekomunikacije) nije dobra, zato što je to mala parcela i što se ne nalazi u centru“, kaže. „Najbolje mesto za izgradnju velike džamije je u blizini Univerziteta u Prištini, ispred Albanološkog instituta.
„To je najbolje mesto, ali se oko toga još nismo dogovorili sa vlastima u opštini. Očekujemo njihov odgovor, ali se do sada ništa nije desilo“.

Behxhet Shala, direktor Veća za ljudska prava, kaže da razlog, zbog kojeg se načelnici na Kosovu ne bave bespravno izgrađenim džamjama, leži u tome što bi se to moglo protumačiti kao napad na verske slobode.

Dodaje da ni nedovršena crkva, koja se nalazi u parku koji okružuje Univerzitet u Prištini, nije taknuta od početka njene izgradnje, sredinom 90-ih godina.

„Da je ta bespravno građena crkva srušena momentalno nakon rata (1999. godine), to bi dalo primer svima za sve bespravne građevine, pa tako i onim koje gradi BIK“, kaže Shala.

„Sada je se teško time baviti.“ No, kako kaže, ovo će se morati rešiti u nekom momentu. Sabri Bajgora iz BIK-a priznaje da su džamije izgrađene bez građevinske dozvole.

„Da budem iskren, neke su džamije, većinom seoske, izgrađene bez odobrenja opština, ali niti jedna džamija nije izgrađena bez našeg odobrenja“, kaže. Bahri Sejdiu, direktor BIK-a za Prištinu, takođe priznaje da je većina džamija u gradskom centru izgrađena bez građevinske dozvole, no za tu omašku krivi vlasti u opštini.

„Većina prištinskih džamija je izgrađena bez odobrenja, jer Opština provodi previše vremena procesuirajući takve zahteve“, kaže Sejdiu.

Džamije u brojkama:

Prema BIK-u, na Kosovu se nalazi 660 džamija.

Od navedenih, 607 je aktivno, 25 je u fazi izgradnje, a 28 je neaktivno. Ovi podaci su prikupljeni u decembru 2010. godine, a tokom 2011. godine počela je izgradnja još 20 džamija.

Prizren – 77 džamija
Uroševac – 61 džamija
Priština – 53 džamije
Gnjilane – 37 džamija
Đakovica – 34 džamije
Mitrovica – 17 džamija
Peć – 26 džamija

*Tekst je deo produkcije projekta “Balkanska inicijativa za saradnju, razmenu i razvoj kulture (BICCED)”, koji realizuje BIRN. SEEcult.org je jedan od partnera projekta koji finansira Švajcarski program za kulturu na Zapadnom Balkanu - SCP.

**Foto: Nova džamija u Prištini (Arbresha Rubovci)