Preminuo Miodrag B. Protić
Slikar Miodrag B. Protić, osnivač i prvi direktor Muzeja savremene umetnosti u Beogradu, koji je bio i autor značajnih izložbi i uticajni teoretičar, istoričar i kritičar jugoslovenske i srpske moderne i savremene umetnosti, preminuo je u Beogradu u 93. godini.
Protić je sahranjen 23. decembra u krugu porodice na Novom groblju, a preminuo je 20. decembra, saznaje SEEcult.org.
Protić je bio upravnik MSUB-a od njegovog osnivanja 1965. godine do 1980. godine, kada je penzionisan.
Bio je i prvi upravnik Moderne galerije u Beogradu, koja je počela da radi 1959. godine, na osnovu Odluke Saveza za kulturu narodnog odbora grada Beograda.
Nedavna izložba MSUB-a u Kući legata “50 umetnika iz zbirki MSUB – Jugoslovenska umetnost 1951-1989” bila je svojevrsni omaž Protiću i njegovom načinu (decenijskog) istorizovanja i muzealizovanja umetnosti 20. veka. Ideju za takav koncept dobio je, kako je naveo u knjizi “Nojeva barka” (SKZ, Beograd, 1992), u razgovorima s prvim direktorom Muzeja moderne umetnosti (MoMA) u Njujorku Alfredom Barom i kasnijim direktorom MoMA Reneom D’Arnankurom, sa kojim se susretao dok je bio na studijskom putovanju u SAD kao stipendista fondacije Ford (1962).
Miodrag B. Protić, Imaginarni predeo I, 1962 (levo)
Izložba MSUB-a u Kući legata, čiji je autor Zoran Erić, predstavljala je svojevrsni omaž Protiću i kroz odraz otkupne politike koju je vodio u cilju stvaranja reprezentativne zbirke jugoslovenske umetnosti 20. veka, za šta je imao i izuzetnu podršku države. Ipak, kako je naveo Erić u završnom vođenju kroz izložbu, Protić je bio nezadovoljan tom podrškom. Smatrao je da iznos od 33 miliona dinara (što je bilo više od milion dolara) omogućava samo “simboličan otkup”, “sveden na minimum minimuma”, kako je naveo u predgovoru kataloga “Akvizicije 1975-1979”.
Uprkos Protićevom nezadovoljstvu, činjenica da je MSUB samo za pet godina otkupio 265, a preuzeo i primio na poklon 381 delo, daleko je od svakog poređenja sa aktuelnom situacijom, budući da je od 2005. do 2010. godine ukupno prikupio 115 dela, i to više kroz poklone, nego otkupe.
I sam Protić bio je među odabranim umetnicima na izložbi MSUB-a u Kući legata, na kojoj je najavljeno i da će muzejska zgrada na Ušću konačno biti rekonstruisana posle više od osam godina i ponovo otvorena 20. oktobra 2015, kada slavi 50 godina postojanja.
MSUB čuva i Protićev legat koji sadrži slike, pastele, ulja na papiru i akvarele, koje je poklonio 1994. i 2005.
Rođen 10. maja 1922. u Vrnjačkoj Banji, Protić je završio gimnaziju u Kraljevu, a diplomirao je 1950. na Pravnom fakultetu u Beogradu. Učio je slikarstvo kod Mladena Josića, Jovana Bijelića i Zore Petrović, a usavršavao se u Parizu, Italiji i SAD.
Prvi put je izlagao 1946. godine na izložbi ULUS-a, čiji je član postao 1948.
Bio je jedan od osnivača Decembarske grupe (1955-1960), a od početka 50-ih je i samostalno izlagao. U to vreme, dok je radio u Ministarstvu prosvete, nauke i kulture (1950-1959), inicirao je osnivanje Moderne galerije, koja je kasnije prerasla u MSUB.
Protić je 20. oktobra 1965. godine otvorio MSUB sa tadašnjim predsednikom Skupštine grada Beograda Brankom Pešićem, a prema muzejskoj dokumentaciji, svečanosti su prisustvovali, između ostalih, i Aleksandar Ranković, Jovan Veselinov, Koča Popović…
Branko Pešić i Miodrag B. Protić na otvaranju zgrade MSUB, 1965. (foto: MSUB)
Prva monografija o MSUB-u štampana je u oktobru 1965 godine, a uredio ju je Protić, u saradnji sa stručnim kolegijumom.
Protić je prvu knjigu kritika “Savremenici I” objavio 1955. godine (Nolit), a pisao je i knjige i monografije o Sretenu Stojanoviću, Milanu Konjoviću, Milu Milunoviću, Jovanu Bijeliću, Mileni Pavlović Barili, Vladimiru Veličkoviću, Savi Šumanoviću, jugoslovenskoj umetnosti 20. veka i srpskom slikarstvu 20. veka… Pisao je od početka 50-ih i predgovore kataloga za mnogobrojne značajne umetnike, počev od prelomne izložbe Petra Lubarde 1951. godine u Galeriji ULUS-a.
Dobitnik je velikog broja nagrada i priznanja, među kojima je i međunarodna nagrada UNESKO-a na 27. Bijenalu u Veneciji 1956. godine, kada je dobio i Oktobarsku nagradu Beograda. Dobitnik je, između ostalog, i prve nagrade na Plavom salonu u Zadru 1974. godine, prve nagrade na 16. Memorijalu “Nadežde Petrović” u Čačku 1990. godine, nagrade “Todor Manojlović” za moderan umetnički senzibilitet 1995, "Politikine“ nagrade (2001), nagrade "Sava Šumanović"… Dobitnik je i Sedmojulske nagrade Srbije (1985), Ordena zasluga za narod sa zltnom svezdom SFRJ (1981), kao i francuskog Ordena umetnosti i književnosti u rangu oficira (1983).
Legat Protića u MSUB, 2005.
Iako je bio ličnost višestrukih kulturnih uloga – slikar, likovni kritičar, istoričar moderne umetnosti, organizator umetničkog života, osnivač i dugogodišnji upravnik MSUB-a, pisac memoarske i autobiografske literature, Protić je težio je da različite oblasti i obaveze svojih angažmana održi u koliko je bilo moguće usklađenijoj međusobnoj odvojenosti, naveo je istoričar umetnosti Ješa Denegri u katalogu izložbe Protića 2011. u Galeriji SANU. “Uvek sam”, izjavio je Protić jednom prilikom, “bio slikar kada sam slikao, pisac kada sam pisao, muzealac kada sam programski utemelјivao MSU”.
Miodrag B. Protić, Galerija SANU, 2011.
Protić se još na početku karijere - i kao kritičar, i kao umetnik, zauzeo za poštovanje suštinske autonomije umetnosti i slobode umetničkog delovanja. Kao slikar se, kako je naveo Denegri, postepeno razvijao na tekovinama sezanizma, analitičkog i sintetičkog kubizma, kao i posleratnih postkubističkih postupaka reduktivnog predstavlјanja predmetnih motiva. Zasnovano na principu prevashodstva autonomnih slikarskih činilaca, Protić je od sredine 50-ih na dalјe – uporedo sa vodećim predstavnicima međuratnog modernizma, za čiju se revalorizaciju kao kritičar zalagao i, zajedno sa članovima Decembarske grupe i ostalim predstavnicima prve posleratne generacije – učestvovao u dalekosežnom preobražaju srpske umetnosti od prioriteta tematskih i ideoloških ka oblikovnim i estetskim parametrima vrednosti.
Kao slikar - sopstvenim delom, ali i kao kritičar, a potom kao istoričar prethodno obavlјenih procesa srpske umetnosti od početka veka do kraja 50-ih (u pionirskim “decenijskim” izložbama MSUB-a), Protić se ukazao, kako je naveo Denegri, kao jedan od klјučnih protagonista one kulturne formacije koja, zbog istorijskog perioda i društvenog konteksta u kojima nastaje, legitimno može da bude imenovana formacijom “socijalističkog modernizma” kao novonastale središnje linije na tadašnjem ukupnom jugoslovenskom umetničkom prostoru. Pojam središnje linije ne podrazumeva i ulogu privilegovane pozicije; štaviše, upravo u vreme održavanja Protićeve samostalne izložbe u Salonu MSU početkom 1963, od samog vrha političke vlasti dogodio se poznati napad na apstrakciju, kome je zbog više svojih funkcija, Protić bio posebno izložen.
Legat Protića u MSUB, 2005.
Odolevši tome, kao slikar je sredinom 60-ih zabeležio i jedan od svojih najprestižnijih međunarodnih nastupa (posle nagrade UNESKO-a u Veneciji) - na Bijenalu u Sao Paulu 1965, kada je izložio seriju Imaginarnih predela velikog formata. Geometrijsko i organsko, traženje njihovog jedinstva, uz povremenu prevagu prvog ili pak drugog od tih svojstava slike, ostala je jedna od stalnih osobina Protićevog slikarstva u kojem je vremenom sve više prevagnulo geometrijsko, ali ne tehničko ili matematički egzaktno, već dosledno konceptu zasnovanom i proverenom na principu “semantičkog klјuča”.
“Kontinuitet umesto promene osnovnog koncepta, ali i postepeni razvoj i razrada dotle postignutih rezultata – to su vrline Protićevog osobenog geometrizma tokom poslednjih decenija, kada nastaju slike iz ciklusa Malјeviču u čast, Znak večeri, Sunčani sat i dr. iz 80-ih, remek- delo unutar njegovog opusa Atlantiko, Noć, Beli oblik, više novih verzija Sazvežđa i Pomračenja meseca i dr. iz 90-ih, do onih nastalih posle 2000. godine”, naveo je Denegri povodom Protićeve izložbe u Galeriji SANU koja je bila svojevrsno iznenađenje i za dobre poznavaoce njegovog opusa, jer je u celini bila sastavlјena od vrlo retko ili dotad neizlaganih dela, kao i slika nastalih poslednjih nekoliko godina.
Denegri je i koautor monografije “Miodrag B. Protić” (sa Radmilom Matić-Panić), objavljene u izdanju kuće Clio.
Takođe, autor je i izložbe “Poetika i simboli Miodraga B. Protića” koja je krajem 2005. i početkom 2006. godine bila otvorena u Salonu MSUB, povodom 40 godina tog muzeja, a obuhvatala je kapitalna dela pojedinih Protićevih ciklusa iz Legata i zbirki MSUB (Horizonti, 1971-1874, Sazvežđa, 1972-1980, Miločerski ciklus, 1974-1976, Maljeviču u čast, 1976-1982, Znakovi večeri, 1979-1980).
(SEEcult.org)
