Temporatura +39 u SANU

Deo bogate umetničke zbirke Milice Sarić Vukmanović i Svetozara Vukmanovića Tempa, bivšeg visokog funkcionera SKJ, generala i narodnog heroja Jugoslavije, biće izložen 27. septembra u Galeriji SANU u Beogradu, a osim što ukazuje na put kolekcionara od socijalističkog realizma do visokog modernizma, izložba će ukazati i na pitanje donatorstva u današnjem vremenu.

Izložba “Temporatura +39 stepeni - Vreme sakupljanja”, s podnaslovom “Iz socijalističkog realizma u modernizam”, organizovana je povodom nove monografije zbirke bračnog para Vukmanović, posvećene legatu koji su sredinom 60-ih godina prošlog veka dobili grad Cetinje i Narodni muzej Crne Gore.

Kolekcija sadrži 225 radova (slike, skulpture, grafike), a u SANU će biti izloženo više od stotinu.

Posebna vrednost kolekcije su dela inostranih umetnika, među kojima su dela Renoara, Šagala, Dalija, Gutuza, Rivere, Sikverosa.., što govori o kosmopolitizmu kolekcionara i njihovom širokom pogledu na svet umetnosti. Izložba, s druge strane, predstavlja na izvestan način jugoslovensku selekciju moderne umetnosti po vrednosti blisku onoj koja se nalazi u Muzeju savremene umetnosti u Beogradu. Tako su zastupljeni radovi Detonija, Price, Murtića, Bernika, Mila Milunovića, Miodraga B. Protića, Šilje Todorovića, Fila Filipovića i drugih značajnih slikara.

Pablo Pikaso, Golub mira

Predstavljanjem Zbirke Vukmanović otvaraju se i mnoga pitanja ondašnje i savremene umetnosti, o čemu piše priređivač postavke, istoričar umetnosti Slavko Timotijević u predgovoru monografije.

Prema njegovim navodima, kolekcija Vukmanović, pa i izložba, pokazuju se kao izuzetna platforma za izučavanje umetnosti 50-ih i 60-ih godina, baš u vreme kada je Jugoslavija napravila raskid sa Sovjetskim savezom i počela da sprovodi savremeniju politiku i razvija samostalni put u socijalizam, nazvan socijalsitičko samoupravljanje.

Izložba ima nameru da prekine praksu hronološkog predstavljanja sadržaja kolekcija, kao i linearnog, alfabetskog predstavljanja umetnika unutar kolekcija, a u prvi plan stavlja ponovno rađanje jugoslovenske moderne koje počinje, strogo uzevši, izložbom Petra Lubarde 1951. godine.

Petar Lubarda, Ukršteni putevi

Smatrajući da je period nakon Drugog svetskog rata u umetnosti na ovim prostorima nedovoljno istražen, Timotijević je u Zbirci Vukmanović video idealnu platformu za studiju slučaja na kojoj se mogu razmatrati i odnosi raznih društvenih konstelacija, pre svega politike i umetnosti, kao i odnosi neretko suprotstavljenih umetničkih tokova.

Budući da su Milica i Svetozar Vukmanović bili revolucionari, nisu se isključivo opredelili za samo jedan smer umetnosti. Nisu potpuno odbacili
socijalistički realizam, ali nisu ni upali u zamku konformizma građanske umetnosti, već su aktivno pratili rađanje novih pojava na umetničkoj sceni i učestovali u njima. Upravo je taj trougao (građansko, socrealističko, moderno) i odredio okvire izložbe, a prema navodima Timotijevića, specifična vrednost zbirke jeste da se unutar nje nalazi dovoljno autentičnih artefakata da bez pozajmica iz drugih muzeja može u potpunosti da ilustruje kontroverzne tokove umetnosti 50-ih i 60-ih u Jugoslaviji.

Jugoslovenska umetnost je u kratkom periodu od 1951. do sredine 60-ih smogla snage da uhvati priključak sa svetskim tokovima i da se sa relativno malim zakašnjenjem uhvati u koštac sa svim savremenim pojavama, od asocijativne apstrakcije do enformela.

Oko centralne teme izložbe “Apstrakcija i njeni diverziteti” postavljene su manje celine koje čine uvod u problematiku ili pak njeno ishodište.

Kun

Timotijević je kao platformu za razumevanje duha vremena dao primere građanske provinijencije, koji se mogu sagledati u delima Bete Vukanović, Bijelića, Zore Petrović, Ličenoskog ili Graovca, s jedne strane, i veoma različite primere socijalističkog realizma u delima Kuna, Detonija, Vujaklije, Hegedušića, Sretena Stojanovića, pa i samog Petra Lubarde, čime na izvestan način dovodi u pitanje tezu o monolitnosti socijalističkog realizma, sa druge strane.

Prema rečima Timotijevića, ishodišna tema izložbe je situacija kontinuiteta građanske umetnosti, oličena u tokovima poetskog realilzma, intimizma i kolorizma. Kroz taj segment izložbe mogu se pratiti tokovi ponovno uspostavljenih odnosa s drugim scenama, pre svega sa umetničkom scenom Pariza, kao moćnog, mada već umornog centra, i konstituisanje ideologije lepog i uživanja u lepom, koja je bila devastirana idejom državno dirigovane umetnosti.

Taj segment, na žalost, iako sadrži vrhunske primere ideologije tadašnje građanski orijentisane elite, pokazuje i temeljni nesporazum samih umetnika sa principima umetnosti, naveo je Timotijević.

Filo Filipović, Daleka svjetlost

Tema poetskog realizma, začeta 20-ih godina kao kontrapunkt avangardnim kretanjima, i ovaj put ima ulogu neutralisanja i ublažavanja oštrijih, radikalnijih tokova umetnosti. Tako se u vremenu bujanja apstrakcija poetski realizam postavio kao protivteža scena, pa time i kao debalans enformelu i apstraktnom ekspresionizmu sa namerom da im otupi oštrice radikalnih stavova i uvede ih u područja lišena jasnih programskih sadržaja, u područja estetskog formalizma i intimizma.

U isto vreme poetski realizam i estetski formalizam činili su debalans upravo rađajućim  pokretima, novoj figuraciji i pop artu, koji zbog toga teško formulišu svoj jezik u čistom obliku, naveo je Timotijević.

Stoga je taj segment i definisan kao socijalistički modernizam, ilustrujući tezu da se prekinuti kontinuitet ne može nastaviti sa mesta prekida, kao i tezu da je socijalistički realizam svoj razorni mentalitet slepio upravo uz forme koje su i bile najpodložnije konformizmu i hedonizmu, forme koje lakše komuniciraju sa lokalnom okolinom, poetski realizam i intimizam, nego sa snažnim i jakim kosmopolitizmom.

M. B. Protić, Tri cveta

Zbirku Vukmanovića oživeo je njihov stariji sin Zoran Vukmanović, predstavivši je već u Podgorici i Baru, a u želji da specificira i pitanje donatorstva i privatnih i javnih akcija za pomoć drugima, na otvaranju u Galeriji SANU biće ukazano i na dva aktuelna društvena problema: status onih koji nemaju krov nad glavom i pitanje doniranja organa.

Milica Sarić Vukmanović i Svetozar Vukmanović Tempo razvili su ljubav prema umetnosti kao lični standard i potrebu, u čemu je Milica bila neka vrsta inicijatora i moderatora da bi odmah zatim, po prirodi temperamenta, Tempo raspirio vatru zajedničke strasti sakupljanja umetničkih dela.

Stvaranje Zbirke Vukmanović započeto je poklonom koji je Milica dala Tempu za rođendan - radom Mila Milunovića koji mu je otvorio pogled na svet drugačiji od sveta grube političke borbe. Iz revolucionarnog, proleterskog, ali i intelektualnog miljea, Vukmanovići su krenuli na dugačak put samoformiranja koji bi ih u drugačijim društvenim okolnostima možda doveo u ravan velikih svetskih kolekcionara, a u ovdašnjim do odluke da se sve što je sakupljeno u izuzetno kratkom periodu ustupi državi, odnosno gradu Cetinju - zbog njegove dugogodišnje prosvetne i kulturne tradicije.

Doniranje Zbirke započeto je sredinom 60-ih i završeno pre 39 godina (1971), iz čega je nastao slogan “Temporatura +39”.

Izložba u Galeriji SANU ima stoga za nameru da, osim afirmacije umetnika i samih donatora, afirmiše i vrednosti odluka koje se tiču savremene umetnosti.

Mark Chagall, Revolucija

Prema navodima Pavla Pejovića, Vukmanovići su rano uvideli da je umetnost postajala utočište vrednostima koje u drugim sferama nisu bile toliko očigledne, ili se nisu mogle naslutiti. U druženjima sa istaknutim umetnicima onoga vremena, videli da je njihov jezik jasan i precizan, da na izuzetan način odražava stanje njihovog duha i da ta duhovnost nosi i donosi novu revolucionarnost. Ta vizija drugačijeg sveta raskrinkavala je revolucionarni romantizam iz prethodnog vremena, donoseći avangardne premise koje su bile prepoznate u njihovim delima, koje je i bračni par Vukmanović naslućivao (ili shvatao).

Autorka teksta u katalogu Ljiljana Zeković istakla je da su Milica i Svetozar Vukmanović, priznati politički i društveni radnici, napravili izuzetan, i na crnogorskim prostorima neponovljiv gest, dajući u klimi burnih događaja, previranja, nemira i traženja novog, veliki doprinos valorizaciji i očuvanju kulturne baštine nekad jedinstvenog jugoslovenskog kulturnog prostora.

Gradu Cetinju su 1965. godine predali na poklon 159 umetničkih dela koja, kao posebna zbirka-legat, predstavljaju imanentan deo fonda Narodnog muzeja Crne Gore - Umetničkog muzeja Crne Gore. Zbirka danas obuhvata 223 dela likovne (slike, skulpture, crteži, grafike) i 2 dela primenjene umjetnosti.

U okviru izložbe u SANU, biće predstavljena monografija o Zbirci Vukmanović, a katalog je rađen na 64 strane sa sažetim izborom tekstova i reprodukcija koji su objavljeni u monografiji.

Povodom 95-godišnjice rođenja Milice Vukmanović, prošle godine snimljen je i kratak dokumentarni film, čiji su autori Danijela Purešević i Slavko Timotijević, a sadrži niz reprodukcija i dokumentarnih fotografija.

Izložba u Galeriji SANU biće otvorena do 27. oktobra.

(SEEcult.org)