Vek slovačkog pozorišta u Staroj Pazovi
Katarina Vereš, novinarka, publicista i kulturni radnik, napisala je hroniku o jednom stoleću Slovačkog pozorišta u Staroj Pazovi koje duže od pet decenija nosi ime najvećeg slovačkog dramskog pisca, pastora Vladimira Hurbana Vladimirova (1884-1950), u narodu poznatog kao VHV. On je sav svoj obimni stvaralački opus - kao pisac, reditelj i upravnik, ugradio u teatar svog rodnog grada, koji su Slovaci naneslili pre bezmalo tri veka.
Katarina Vereš, novinarka, publicista i kulturni radnik, napisala je hroniku o jednom stoleću Slovačkog pozorišta u Staroj Pazovi koje duže od pet decenija nosi ime najvećeg slovačkog dramskog pisca, pastora Vladimira Hurbana Vladimirova (1884-1950), u narodu poznatog kao VHV. On je sav svoj obimni stvaralački opus - kao pisac, reditelj i upravnik, ugradio u teatar svog rodnog grada, koji su Slovaci naneslili pre bezmalo tri veka.
Kao dan utemeljivanja slovačkog divalda u Pazovi uzima se 2. februar 1903. godine, kada je u Kiršnerovoj krčmi na Novosadskom putu odigrana komedija prevedena sa ruskog “Tašta u kuću, mir iz kuće”.
Predstavu je izvela pozorišna trupa sastavljena od intelektualaca entuzijsta, okupljena oko pastora slovačke evangelističke crkve Vladimira Hurbana - oca dramskog pisca VHV, koji je vodio svoju parohiju punih 40 godina.
Nakon te premijere, koja je imala ogroman uspeh kod publike, glumci su položili zavet koji će se kasnije pročuti kao hurbanovsko kulturno načelo: “Igraćemo svake godine”. Taj zavet poštuje se duže od jednog stoleća, sve do dana današnjeg, a do prekida je dolazilo samo u godinama okupacije u oba svetska rata.
Verešova u svojoj hronici “Jedan vek slovačkog pozorišta” pomno beleži relevantne podatke - od naziva predstave, autora, reditelja i podele u svakoj od 272 premijere, koliko ih se desilo tokom slovačkog pozorišnog stoleća.
Pozorišno trajanje u Pazovi je podeljeno na tri perioda: do Prvog svetskog rata, kada je odigrano 18 premijera, između dva rata sa 109 premijernih izvođenja, u kojima je aktivno sudelovao VHV kao pisac, reditelj ili producent, i treći period, posle Drugog svetskog rata, koji je ujedno najplodniji i najkvalitetniji, sa 165 premijera i zapaženim učešćem na pozorišnim smotrama i festivalima u zemlji i svetu, često uz nagrade i priznanja.
Na repertoaru su dominirale drame slovačkih autora, ali su bila zastupljena i dela svetskih klasika - od Šekspira i Čehova, kao i različiti žanrovi avangardnog pozorišta.
Najveći broj premijera doživele su simbolističke drame VHV-a “Zemlja” i “Smetovi” i to uvek u prepunoj dvorani Slovačkog narodnog doma sa 620 sedišta i prostranom pozorinicom namenjenom i operskim predstavama. Meštani su izgradili tu zgradu doborovoljnim prilozima 1928. godine, a srušen je pre dve decenije da bi se takođe samodoprinsom izgradila pozorišna dvorana sa 400 sedišta.
U hronici Katarine Vereš se sa posebnom toplinom osvetljava lik Ljudmile Hurbanove, sestre VHV-a, koja je nastupila u prvoj predstavi 1902. godine, a po lepoti je nadmašila sve Slovakinje u domovini i rasejanju. Kao prvi pozorišni hroničar, kritičar i istoričar slovačkog pozorišta, bila je posvećena svom pozivu duže od četiri decenije.
Knjiga sadrži i zanimljive podatke o glumačkom umeću najupečatljivijih aktera slovačke pozorišne scene, kao što su Juraj Ondrik, Petar Lazar, Marija Hlebjanova…
Slovačko pozorište doživelo je svoju renesansu 80-ih godina prošlog veka angažovanjem dramskog umetnika Miroslava Benke, diplomiranog glumca i reditelja, koji je sa Anom Karedlis, sada glumicom u Španiji, ponikao u toj trupi.
Svojim autorskim projektom, koreodramom “S.O. S.”, rađenoj u produkciji slovačkog pozorišta 1991. godine, Benka je učestvovao na 25. Bitefu u programu “YU non stop”, kao i na međunardonim festivalima u Oslu i Helesinkiju, a ta predstava je na MESS-u u Sarajevu iste godine, sa proslavljenim glumcem amaterom Zdenkom Kožikom, proglašena za najuspešniji eskperiment u savremenom pozorištu.
Benka je angažovao glumce amatere iz Pazovačkog pozorišta za svoju koreo dramu “Hleba i igara”, kojom je osvojio prvo mesto i tri od ukupno pet nagrada na 24. Međunarodnom pozorišnom festivalu u Teheranu (24. International Theatr Fađr Festival) 2006. godine, a sa uspehom je prikazana na Međunardonom festivalu u Kairu sledeće godine.
Hronika Katarine Vereš “Jedan vek slovačkog pozorišta” izašla je u izdanju SKUD “Heroj Janko Čmelik”, uz materijalnu potporu Izvršnog veća Vojvodine i Kancelarije iz Bratislave za odnose sa Slovacima u dijaspori.
B. Rakočević
Na fotografiji: glumci iz prve predstave Slovackog pozorista u Staroj Pazovi 2. februra 1903. godine, u reziji Vladimira Hurbana, pastora.
Gore sede: Juraj Jezo, Ida Rohacova, Ferdinanad Vlcek. Sede Ljudmila Hurbanmova (u beloj haljini), Adam Vereš i Jan Križan (šminker ).
