Dobar dizajn ex-YU

Muzej istorije Jugoslavije organizuje seriju izložbi “Dobar dizajn”, u saradnji sa partnerima iz Zagreba i Ljubljane, u cilju skretanja pažnje na važne pojave i autore u oblasti dizajna na nekadašnjem jugoslovenskom prostoru, kao i na potrebu da se istraživanja istorije dizajna i vizuelnih komunikacija nastave.

MIJ će, počev od 24. aprila, biti naredna dva meseca mesto susreta dizajnera, istraživača i kreativaca različitih generacija koji i danas nalaze inspiraciju u vizuelnom jeziku socijalizma, a šira publika imaće priliku da se podseti i upozna predmete koji su obeležili svakodnevicu Jugoslovena.

Za vreme trajanja izložbi, koje su organizovane u saradnji sa Muzejem za arhitekturu i dizajn iz Ljubljane i Muzejem za umjetnost i obrt iz Zagreba (MUO), najavljena su predavanja, razgovori, praktične radionice, dok će najmlađi imati priliku da otkriju svoje dizajnerske talente.

Projekat u MIJ čine izložbe “Dizajn centar” (izložba MIJ, autor Ivan Manojlović), “Porcelanski sjaj socijalizma, dizajn porcelana: Jugokeramika/Inker, 1953-1991” (izložba MUO, autorka Koraljka Vlajo), “Skriveni dizajn - Odeljenje dizajna Rade Končar 1971-1990” (izložba MUO, autorka Koraljka Vlajo) i “Iskra Nesvrstani dizajn 1946-1990” (izložba Muzeja za arhitekturu i dizajn iz Ljubljane, autorke Cvetka Požar i Barbara Predan).

       Dizajn centar - deo izložbenog prostora

Posetioci “Dobrog dizajna” moći će da se upoznaju sa radom dizajnerskih timova fabrika “Rade Končar”, “Jugokeramika” i “Iskra”, kao i da saznaju priču o danas gotovo nepoznatom Dizajn centru iz Beograda koji je tokom 70-ih i 80-ih edukovao i potrošače i proizvođače o važnosti dizajna u svim sferama života.

“Dobar dizajn”, inače, bio je naziv diplome koju je Dizajn centar iz Beograda dodeljivao odabranim proizvodima kao oznaku izuzetnog kvaliteta.

Izložbeni serijal “Dobar dizajn” prilog je uspostavljanju hronologije jugoslovenskog industrijskog dizajna i prilika za revalorizaciju dizajnerskih proizvoda i reafirmaciju njihovih autora. Jugoslovensko nasleđe iz oblasti dizajna još je nedovoljno istraženo i, kako navode autori, ostaje “nesvrstano” na mapi evropskog i svetskog dizajna.

Izložba “Porcelanski sjaj socijalizma” predstavlja vrhunski dizajnirano porcelansko posuđe iz perioda od 50-ih do kraja 80-ih godina 20. veka. Reč je o proizvodima Jugokeramike (kasnije Inkera), najveće fabrike keramičke industrije u bivšoj Jugoslaviji.

         Josip Broz Tito u Jugokeramici 1962, pokazuje Jovanki šoljicu Brazil

Posetioci izložbe biće u prilici da vide prvi tanjir koji je izašao iz fabričke peći, omiljene servise potrošača, višestruko nagrađivane proizvode, ali i probne serije, izvođačke nacrte, fotografije i skice. Posuđe za ugostiteljske objekte (servis Arena i prepoznatljiva šolja sa plavom crtom) ostaje upamćeno kao sinonim za jugoslovenski turizam.

Jugokeramika je puštena u pogon 1953. godine, a od samog osnivanja postoji dizajnersko odeljenje čije kreativno jezgro čine Jelena Antolčić, Anica Kuhta Severin, Dragica Perhač i Marta Šribar. Mada je Jugokeramika tokom čitavog postojanja delila probleme celokupne tadašnje industrije - zaštićena privreda, dirigovana proizvodnja, nepostojanje sistematske dizajnerske metode - dizajnerke su, u velikom broju proizvoda, uspele da dosegnu visok kvalitet dizajna.

Proizvodi Jugokeramike osvojili su više nagrada na domaćim i međunarodnim konkursima, a izloženi su, kao deo nagrađenog jugoslovenskog enterijera, i na XI Milanskom trijenalu (1957).

Fabrika je zatvorena 2009. Prethodno je MUO u Zagrebu poklonila oko 400 predmeta i bogatu dokumentaciju sa originalnim skicama i nacrtima.  Celovitost arhiva Jugokeramike - od skica i dokumentacije do proizvoda - izuzetna je retkost među preduzećima bivše Jugoslavije, a materijal čini vredan prilog upotpunjavanju slagalice istorije dizajna na ovim prostorima.

        Servis Arena, Marta Šribar, Anica Kuhta Severin, 1968-1976.

Izložba “Skriveni dizajn” predstavlja inovativna rešenja dizajnerskog tima preduzeća “Rade Končar”. S asortimanom proizvoda od pegle do lokomotive i megaprojektima u stotinjak zemalja, “Rade Končar” je bio jedan od industrijskih giganata socijalističke Jugoslavije, sa više od 25.000 radnika u fabrikama od Samobora do Skoplja. Isporuke za brojne elektrane od Islanda do Indije, nuklearne institute u Švajcarskoj i Velikoj Britaniji, zahtevale su kontinuirano ulaganje u razvoj i istraživanja.

Tokom 70-ih i 80-ih godina, kada je većina fabrika proizvodila prema stranim licencama, u “Končaru” je projektovan širok spektar proizvoda - od kućnih aparata do transformatora i elektromotora. Stvarajući unutar ograničenja često zastarele tehnologije i uz nepostojanje kvalitetnih istraživanja tržišta, “Končarevi” dizajneri su održavali maksimalno pročišćen izraz. Najveći deo dizajnerskih rešenja odnosio se na male kućne aparate - serije pegli, grejalica, mlin za kafu Miki… Reč je o predmetima koji su oblikovali svakodnevicu brojnih generacija u bivšoj Jugoslaviji. Gotovo neverovatno, i nakon četrdesetak godina poneki se kalorifer, bojler ili Miki još uvek nalazi u upotrebi.

Odeljenje dizajna raspušteno je 1990. usled vlasničkih promena i restrukturiranja “Končara”. Većina proizvoda dizajniranih u Odeljenju više se ne proizvodi a njihovi su autori ostali uglavnom nepoznati javnosti.

Izložba “Nesvrstani dizajn” predstavlja pregled razvoja dizajna “Iskre” od osnivanja te fabrike 1946. do 1990. U fokusu je industrijski i grafički dizajn tokom najuspešnijeg perioda kompanije od 60-ih do 80-ih godina 20. veka.

        Iskra - Savnik

Od skromne fabrike u Kranju, “Iskra” je prerasla u vodeću elektroinženjersku firmu u bivšoj Jugoslaviji sa 35.000 zaposlenih. Od početka je uspešno radila na domaćem i znatno zahtevnijem inostranom tržištu. Među “Iskrinim” proizvodima su i Iskradata kompjuter koji je skoro u celosti samostalno razvijala, robot ROKI 200 koji se pojavio na izložbi u Hanoveru 1988, portabl televizor Minirama itd. Kao sponsor, “Iskra” je obezbedila tehničku opremu za Zimske olimpijske igre u Sarajevu, a 1988. nadgledala je projekat automatizacije saobraćaja u centru Pekinga.

Izložba “Nesvrstani dizajn” premijerno je prikazana 2010. u Ljubljani u Muzeju za arhitekturu i dizajn, kao svojevrsno obeležavanje 30-godišnjice proizvodnje najpoznatijeg “Iskrinog” proizvoda - telefona ETA 80 koji je dizanirao Davorin Savnik. Popularni “Iskrin telefon” se izvozio, a bio je i kopiran u mnogim zemljama, a 2010. postao je deo kolekcije dizajna Muzeja moderne umetnosti (MoMA) u Njujorku.

       Iskra - Kastelac

Dizajn centar u Beogradu postojao je od 1972. do 1986. godine, a bavio se promocijom dizajna i edukacijom potrošača i proizvođača. Rad Dizajn centra danas je gotovo nepoznat široj javnosti. Izložba prikazuje originalne fotografije postavke odabranog nameštaja koji se mogao videti u prostorijama Centra u Knez Mihajlovoj ulici. Pored edukacije, promocije i izdavaštva, centar je dodeljivao je diplomu “Dobar dizajn” proizvodima za opremanje stana, industrijskim mašinama i audio-vizuelnim uređajima. Svi nagrađeni proizvodi činili su Indeks dobrog dizajna, bazu podataka, namenjenu potrošačima i proizvođačima. U prodavnicama ovi proizvodi su nosili nalepnicu kako bi ih kupci prepoznali.

U okviru izložbe je intervju sa Radmilom Milosavljević, jednom od osnivača Dizajn centra, koja govori o radu i značaju te organizacije i specifičnom položaju dizajna u samoupravnom socijalizmu.

Izložena je stolica REX, rad Nika Kralja iz 1952, jedan od najuspešnijih dizajnerskih proizvoda bivše Jugoslavije. REX stolica je deo kolekcije MoMa, a do sredine 80-ih godina prodata je u više od milion primeraka. Udobnost, prirodni materijal i estetski kvalitet čine je omiljenom među ljubiteljima dizajna širom sveta.

Izložbe će biti otvorene u MIJ do 23. juna.

(SEEcult.org)